De middagvrouw

In het najaar van 1945 vlucht een vrouw met haar zevenjarig zoontje voor de Russen naar het westen. Op een klein treinstation ergens in het oosten van Duitsland rusten ze uit. "Jij blijft hier wachten", zegt de vrouw tegen het kind. "Ik ben zo terug". Dat zijn de laatste woorden die Peter van zijn moeder hoort.

Een aangrijpend proloog: de 7 - jarige Peter die met zijn rode koffer op zijn moeder wacht. Hoe kon die moeder haar kind daar achterlaten? Het boek is een lange poging om deze wanhoopsdaad te verklaren.

Julia Franck putte voor dit verhaal uit haar eigen familiegeschiedenis. Haar vader werd in 1945, op de vlucht voor de Russen, door zijn moeder verlaten. Hij sprak daar nooit over. Julia Franck vroeg zich toen ze nog heel jong was al af hoe een moeder tot zo'n besluit komt. Bij naspeuring vond ze sporen, foto's, de adressen waar ze woonde, haar beroep - verpleegkundige. Het verhaal over Helene, zoals ze haar noemde, heeft Julia Franck zelf bedacht. "Haar karakter, haar ervaringen en verwachtingen, de omstandigheden waaronder ze was opgegroeid en de verwachtingen en hindernissen voor een vrouw uit die tijd, zeer intelligent en zonder vooruitzicht op een studie, als jonge vrouw hoopvol gestemd en romantisch verliefd, uiteindelijk getrouwd, uit traditie en noodzaak en zonder liefde, moeder tegen wil en dank" is de invulling die Julia Franck aan het karakter van haar grootmoeder gegeven heeft. "Van meet af aan wist ik dat ik haar wilde rechtvaardigen noch moreel veroordelen. Ik wilde vertellen." (Julia Franck, achterflap)

Het verhaal in "De Middagvrouw" begint vlak voor de Eerste Wereldoorlog en eindigt vlak na de Tweede Wereldoorlog. Helene groeit op met haar 9 jaar oudere zus in het Saksische stadje Bautzen. Ze is een gevoelig en intelligent meisje dat al op jonge leeftijd weet dat ze wil gaan studeren. Haar vader heeft alleen aandacht voor zijn mooie joodse vrouw, die na het verlies van 4 zoontjes bij de geboorte alleen nog maar van spullen houdt; ze leven tussen bergen troep. De zusjes zijn op elkaar aangewezen.

De vader komt zwaar gewond terug uit de Eerste Wereldoorlog, maar zijn vrouw wil niets meer van hem weten. Kort daarna sterft hij. De oudste dochter, Martha, werkt als verpleegster en raakt verslaafd aan de morfine. De zussen laten hun geesteszieke moeder achter bij de inwonende hulp en gaan bij een tante in Berlijn logeren; zij gebruikt ook drugs. Martha floreert in het Berlijnse nachtleven en Helene wordt verliefd op de knappe Carl. Helene trekt bij Carl in en ze hebben trouwplannen; maar dan komt Carl om bij een ongeluk.

Uiteindelijk gaat Helene ook werken als verpleegster. Ze ontmoet een ambitieuze nazi, Wilhelm, die voor haar valse papieren regelt. Helene wordt Alice. Op grond van rationele overwegingen trouwt ze met Wilhelm. Maar het huwelijk wordt niet zoals Wilhelm had verwacht en hij komt nog maar weinig thuis; ook niet als zoontje Peter geboren is. Helene/Alice vlucht in haar werk; ze verwaarloost daardoor haar zoontje.
Na de oorlog voelt Helene dat zij Peter niets meer te bieden heeft. Ze denkt: "bij anderen heeft hij het vast beter." Zo komt zij tot haar verschrikkelijke besluit.

In de epiloog wil Helene na 10 jaar graag haar zoon nog een keer zien. "Peter hoorde wat zijn oom tegen hem zei. En nu komt dat mens dat zich je moeder noemt. Al die jaren laat ze niets van zich horen. Is er gewoon tussenuit geknepen. En dat wil een moeder zijn."
Helene reist naar de boerderij waar Peter is terecht gekomen, maar Peter neemt wraak! En je hebt als lezer zowel met Helene als met Peter te doen!

Julia Franck heeft in een prachtige schrijfstijl een meeslepende roman over een mooie, tragische heldin, die het fout doet, geschreven! De roman heeft in Duitsland de Deutscher Buchpreis, het Duitse equivalent van de Booker Prize, gewonnen.
Een aanrader!

Oorspronkelijke titel: Die Mittagsfrau Uit het Duits vertaald door: Goverdien Hauth-Grubben paperback 384 pagina's ISBN 9789028422643 Wereldbibliotheek - Amsterdam augustus 2008

© Jeannette, oktober 2008