Zo zijn wij niet
Janneke Holwarda

Dit is de derde roman alweer, van de zeer getalenteerde schrijfster Janneke Holwarda. Op een lijstje van beste drie boeken van dit jaar prijkt dit boek. (op de site van literair nederland) We zullen zien dat dit terecht is.

Ogenschijnlijk is er niets aan de hand aan het begin van het boek. We zijn terug in de jaren vijftig. Een tijd van 'wederopbouw,' de bevolking krabbelt op na de Tweede Wereldoorlog en er wordt letterlijk veel nieuw gebouwd. In Amsterdam bijvoorbeeld werden hele wijken uit de grond gestampt. In overloopgemeentes was het niet anders. In zo'n gemeente speelt het verhaal zich af. Er wordt een nieuwe wijk gebouwd - Warmeer geheten - op een plek waar aanvankelijk nog een meer lag. Het gebruikelijke beeld: Natuur wordt opgeofferd aan vooruitgang. Is dat eigenlijk vooruitgang? vraag je je onmiddellijk af aan het begin van dit verhaal. Goed, er is nog een glooiing in het landschap, die aan het meer herinnert en de naam van een pad is - hoe fantasievol - Warmeerpad.

In de Veenstraat, waar we ons op focussen, wonen mensen van verschillend pluimage. Eigenlijk realiseert de argeloze lezer zich, hebben deze kersverse bewoners de kans van hun leven. Ze mogen een kleine nieuwe samenleving gaan vormen. Ze mogen tonen wat respect is, hoe je met andersdenkenden omgaat en kunt samenwerken. Kortom hoe je de wereld mooier en vooral leefbaar maakt.

De namen in het boek doen denken aan de namen in het werk van Bordewijk. Zo wonen in de Veenstraat: De heer M. Zaligman, de familie Hut, de familie Brokman, de Tatipatta’s, de oude en de jonge Gerdings, de Dubbelboeren, de familie Feltrop, meester Jalvingh en de Mensings. Door wat abstract aandoende namen te kiezen, bewerkstelligt de schrijver, dat er afstand tussen de personages en de realiteit ontstaat. Maar niets is meer bedrieglijk in dit geval, dan dat. Al deze personen vertegenwoordigen een hoedanigheid van de binnenwereld van bijna ieder mens. Al deze personen samen zijn eigenlijk één enkel mens.
Bovendien - je bent een groot schrijver of niet - weet Holwarda behendig om te gaan met perspectief. Ze voert een verteller op, om de wijk te schetsen in zijn ontwikkeling. Wat zijn nieuwe bouwwerken en hoe verandert daardoor het leven in de week. Een nieuwe telefooncel heeft een behoorlijke impact, zeker in een tijd, dat er nog geen handy's waren...

Het innerlijk behang van de inwoners wordt redelijk anoniem weergegeven en - last but not least - vormt het geroddel een factor van belang. Zolang de hoofdpersonen zich in de openbare ruimte begeven zijn ze keurige burgers, maar in het verborgene van hun ziel en in de achterkamertjes achter hun schuttinkjes en gordijntjes beloeren ze elkaar en erger, veroordelen ze iedereen die afwijkt van het 'normale.' Ze beloeren elkaar in de winkel maar ook in de wachtkamer van de dokter. Zijn ze zelf wel zo aangepast als ze zouden willen? Aangepast aan wat?

De uit Indonesië overgekomen Tatipatta's maken kennis met de buren en de buurvrouw zegt: 'Het belangrijkste is dat je weet, dat je van elkaar op aan kunt, en dat, als u ooit iets nodig hebt, dat u weet dat u van mij op aan kan, en ook van mijn zoon.' Maar in de praktijk zouden de buren, de Gerdings, dat wel willen, maar ze vinden hun Indonesische buren toch te vreemd, eten hun koekjes niet eens. Wat de boer niet kent vreet hij niet! Maar damesondergoed verdwijnt van een waslijn. Een prachtig beeld voor het stiekeme gedrag van sommige ingezetenen, van de brave burgerman.

Erger zijn de problemen van een meisje dat liever een jongen wilde zijn en het wilde spannende leven in de stad zorgt voor fantasieën van twee zusters, die het maar saai vinden in deze uithoek.

De hoofdpersonen hebben dromen, maar de realiteit is anders. Ze bedriegen zichzelf en hun levenspartners, soms zonder het zelf te beseffen. Wat dit betreft zou het boek een mooi stemmenspel opleveren zoals Onder het Melkwoud van Dylan Thomas. Ook daar het verschil tussen de dag- en nachtmens. Ook daar maar een enkeling, die over zijn vooroordelen en bekrompenheid kan heenstappen. En ook daar het verschil tussen het haalbare en het gehaalde, droom en realiteit, waarheid en fantasie.

In een van de achtertuinen bouwt een man een schip. Wil hij ontsnappen? Een wanhoopspoging? Of is hij gewoon gek? En een meisje begrijpt een jood, door de oorlog getraumatiseerd, feilloos. Ze herkent zijn trauma. Kortom naast alle ellende is er hoop. Het boek had niet op een beter moment kunnen verschijnen. Ook de vluchtelingenproblematiek in heel Europa vraagt heden andere oplossingen dan vooroordelen en achterklap.
Wat een meesterlijke parabel!

Men leze!

Janneke Holwarda is ook trainer en actrice, naast auteur. Ze debuteerde in 2010 met Zeesteen. De roman werd genomineerd voor de Academica Literatuurprijs 2011 en de Vrouw & Kultuurprijs 2013. ECI bekroonde het boek in 2011 in de reeks Lezers van Nu. Maan op de heenweg verscheen in 2013 en was haar tweede roman.

ISBN 9789460682445 | Paperback | 349 pagina's | Uitgeverij Marmer | september 2015

© Karel Wasch, 14 december 2015

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER