Dochters van Europa
een familiegeschiedenis

In de toespraak die Anne Baaths hield bij de presentatie van haar boek zei ze het volgende:

Wie of wat zijn dochters van Europa?
Het zijn stuk voor stuk vrouwen die wel de geschiedenis maar niet de toekomst ondergingen. Ze maakten wat ervan te maken viel. Sleepten zich door oorlogen, verkrachtingen, dictaturen en occasioneel ook eens een chique bal. Ze overleefden op wilskracht of koppigheid en een enkele keer op puur zelfmedelijden.
Ogenschijnlijk hebben ze niets met elkaar gemeen. Ze dragen niet dezelfde naam, delen geen gelijkaardige karaktertrekken, zijn niet in dezelfde streek of hetzelfde land geboren en slechts zelden konden ze met elkaar overweg. Maar ze deelden wel hetzelfde bloed terwijl de ene generatie de andere droeg en liet opgroeien. Dat bloed liet hen voelen wat het was om ‘Europeaan’ te zijn lang voordat hun tijdsgenoten dat beseften.

Anne Baaths moest dit boek schrijven en dat is ook wel voor te stellen als je deze familiegeschiedenis leest.  Vier generaties vrouwen die een strijd om het bestaan voeren.
Het verhaal begint in Birzai, Rusland (nu Litouwen), maart 1871. Gravin Amalia Tischkevitsch verlaat 's nachts haar ouderlijk huis omdat ze niet wil trouwen met haar neef Felix maar verder wil met Freiherr Nicolai Bartachevitsch, een man die niet van hun stand, geen oeradel, is. Met hem vlucht ze in zuidelijke richting. Ze trouwen en vestigen zich in Kapytnik, Rusland, een klein dorpje aan de grens met Pruisen. Het wordt een gelukkig huwelijk waaruit dochter Evelyne voortkomt. Deze dochter kon in alle vrijheid haar echtgenoot kiezen en dat werd Frieherr Alexander von Gert. Dit stel krijgt vijf kinderen, drie dochters en twee zonen, waarvan Maria de middelste dochter is. De overgrootmoeder van Anne Baaths.
Deze trouwt in 1914 met Ivan Bartachevitsch, die twee dagen na hun huwelijk weer terug moet naar de kazerne. Gelukkig krijgt hij regelmatig verlof en zo kan het gebeuren dat Maria zwanger raakt. Helaas voor Maria verklaart Oostenrijk de oorlog aan Servië en Ivan moet naar het front en sneuvelt daar.
Maria bevalt van een dochter Filomena, kortweg Franja genoemd. Maria woont bij haar ouders.
Na het aftreden van de tsaar moet de familie vluchten, iedereen van adel is verdacht. De familie neemt een nieuwe naam aan, Von Hert, en vestigen zich in Alexandrovka waar ze een onopvallend leven leiden.
Maria gaat samenwonen met Peter Brede, een (getrouwde) Oostenrijker. Uit deze relatie worden tien (erkende) kinderen geboren o.a. Johanna (1920), de oma van Anne Baaths. De geschiedenis herhaalt zich, ook Johanna zal een oorlog moeten ondergaan. Zij is verloofd met Arlov, haar grote liefde, maar helaas ook hij sneuvelt. Later gaat zij samenwonen met de (getrouwde) Henri... Dochter Jacqueline wordt geboren, de moeder van Anne.

De verhalen over Amalia, Maria en Johanna zijn erg fascinerend. Ze geven een goed beeld van het toenmalige Europa. Je zou het gedeelte over deze drie vrouwen een historische roman kunnen noemen.  Anne Baaths heeft hiervoor grotendeels haar  fantasie moeten gebruiken om te kunnen weergeven hoe de gevoelens van deze vrouwen moeten zijn geweest (elk verhaal wordt in de ik vorm verteld). Maar hoe meer we naar de huidige tijd gaan hoe meer zij de familiegeschiedenis mondeling heeft kunnen natrekken. Ze hoeft dan haar fantasie minder te gebruiken en dat doet het verhaal geen goed.
Het autobiografische verhaal van Anne lijkt niet te passen in dit boek. Haar verhaal gaat over haar strijd om te worden geaccepteerd als volwaardig mens ondanks haar handicap, ze mist namelijk een onderarm. Anne vertelt hoe mensen haar behandelen alsof ze ook geestelijk gehandicapt is en hoe ze langzamerhand over haar gevoelens van minderwaardigheid heen komt.
Net als Marjo in haar verslag zegt, het was beter geweest hier een apart boek van te maken, hoe boeiend het ook is, omdat het onderwerp heel anders is dan de rest van het voornamelijk historische boek.
De rode draad is natuurlijk de strijd van deze vrouwen tegen alle beproevingen die zich in hun leven voordeed en die strijd is indrukwekkend.
Al met al wel een boeiend boek om te lezen.

ISBN 978 90 6306 589 8 Paperback 387 pagina's | Davidsfonds | maart 2009

© Dettie, juli 2009

Lees de reacties op het Leestafelforum en/of reageer, klik HIER