Het nieuwe IJzeren Gordijn
Hoe de machtspolitiek terugkeert in Europa
Rob de Wijk

Dit boek gaat over de vraag “hoe wij ons kunnen beschermen tegen agressieve potentaten als Poetin, die de wereldorde willen verbouwen, er niet voor terugdeinzen om in Europa een oorlog te beginnen en ons bedreigen, zelfs met kernwapens” (blz. 8).

De auteur maakt duidelijk dat de idealistische politiek in de jaren voordat Oekraïne werd binnengevallen heeft gefaald. Beleidsmakers uit de idealistische school pleitten voor de export van waarden, zoals mensenrechten en een internationale rechtsorde. Zij geloofden dat een internationale vervlechting van handel en economie oorlog zou voorkomen. De Russische inval in Oekraïne maakte duidelijk dat Europa realistischer moet zijn. Wereldwijd bezien draait het niet om recht en rede, maar om macht en belangen.

Rob de Wijk houdt zich al ongeveer veertig jaar bezig met veiligheidsvraagstukken en internationale betrekkingen. Hij bezocht de risicogebieden, volgde jaarlijks tal congressen en kende veel politici en militaire leiders uit die periode.
Door de jaren heen heeft hij zich geërgerd aan politici die steeds weer dreigingen wegwuifden en vaak de kennis misten op het gebied waar ze verantwoordelijk voor waren. “Ik constateer dat geen enkele politicus de gevolgen heeft overzien van de drieste bezuinigingen op Defensie” (blz. 41).

Dat is natuurlijk een vreselijke zaak. Een eerste verantwoordelijkheid van de overheid is de bescherming van het eigen grondgebied en de veiligheid van de eigen burgers. Typisch dat mensen nooit leren van het verleden. In 1672 kroop de Republiek door het oog van de naald toen de Franse koning Lodewijk XIV een oorlog begon. Vanaf 1830 volgde Nederland consequent een beleid van afzijdigheid en neutraliteit. Mei 1940 was Nederland opnieuw niet voorbereid op een oorlog. Het is eigenlijk misdadig als politici een krijgsmacht ontmantelen en dan toch jonge mannen het slagveld opsturen als er een oorlog uitbreekt.

De Wijk spreekt herhaaldelijk van de fatale gevolgen van wensdenken. Nederland is “een extreme aanhanger” van een morele buitenlandse politiek (blz. 62). In 2022 kwam het zelfs tot de nota “feministisch buitenlandbeleid”, waarvoor een budget van een half miljard euro beschikbaar was. De Russen zullen “met hoongelach” kennis hebben genomen van het Nederlandse feministische beleid (blz. 134).
De meeste militaire operaties die om humanitaire redenen zijn gestart liepen uit op een mislukking (blz. 166). De Wijk bespreekt verschillende vredesoperaties en constateert dat ze stuk liepen op zelfoverschatting, wensdenken en ideologie.

Na de val van de Sovjet-Unie ontstond er een nieuwe deling in Europa. De NAVO en de EU breidden zich uit naar het Oosten. Er is nooit een harde toezegging aan Rusland gedaan om de NAVO niet uit te breiden met nieuwe leden, zoals Polen en de Baltische staten. Zeker, er is over gesproken, maar “als iets niet op papier staat, dan is er geen besluit genomen” (blz. 150). Nog in 2010 had Poetin geen bezwaar tegen een NAVO-lidmaatschap van Oekraïne. Daarna was hij van mening dat het Westen misbruik had gemaakt van de zwakte van Rusland toen de Sovjet-Unie ineenstortte. Het is Poetin vervuld met rancune, woede en haat. We zijn terug bij af, constateert De Wijk. Er loopt een nieuw IJzeren Gordijn door Europa.

De oorlog in Oekraïne reanimeerde de NAVO en zorgde voor een mentaliteitswijzing in het Westen. De Verenigde Staten willen echter geen oorlog met Rusland. China vormt voor de VS de opkomende wereldmacht en is een rechtstreekse uitdaging voor de Amerikaanse positie.
Europa staat als gevolg van die Amerikaanse opstelling voor een enorme uitdaging. De krijgsmacht moet weer opgebouwd worden. Er moet gewerkt worden aan een nieuwe veiligheidsorde en Europa moet de toegang tot cruciale grondstoffen zien te behouden. Daarnaast is er al jaren een onafzienbare vluchtelingenstroom richting Europa gaande. China, Rusland, veel Golfstaten en veel Afrikaanse landen vinden dat alles prima. Hoe meer problemen, hoe meer Europa politiek verzwakt.

De Wijk formuleert vijftien aanbevelingen voor Europese leiders om de regie over eigen welvaart en veiligheid te behouden. Enkele punten: werken aan weerbaarheid; stel bescherming van belangen in plaats van waarden centraal; maak Europa minder afhankelijk van Amerika; versterk de politieke eenheid; bouw aan een Europese defensie-industrie.

De Wijk signaleert een omslag in het denken. Hij ziet dat de wal het schip keert. Europa moet wel veranderen, wil het overleven.

Dit is een boeiend en waardevol boek. De Wijk belicht het onderwerp vanuit meerdere invalshoeken. Als gevolg van jarenlang struisvogelbeleid is Europa in een staat van crisis terecht gekomen. De Wijk is scherp in zijn analyse. Hij neemt geen blad voor de mond, maar hij speelt altijd op de zaak en nooit op de persoon.

Rob de Wijk (1954) is hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies. Hij is auteur van talloze boeken en artikelen, heeft een wekelijkse column in Trouw en een dagelijkse podcast voor BNR Nieuwsradio.

ISBN 9789463823326 | Paperback | Omvang 367 blz. | Uitgeverij Balans | 22 februari 2024

© Henk Hofman, 14 mei 2024

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.