In de ban van Vietnam
De Vietnamese onafhankelijkheidsstrijd en het Westen
Rimko van der Maar

In mijn jeugd werd het nieuws gedomineerd door de oorlog in Vietnam. Tot 1973 probeerden eerst de Fransen en daarna de Amerikanen het communistische Noord-Vietnam en de Vietcong te verslaan. In toenemende mate keerde de publieke opinie zich tegen vooral de Amerikaanse inmenging in wat gezien werd als een strijd voor Vietnamese onafhankelijkheid en vrijheid. Uiteindelijk trokken de Amerikanen hun strijdkrachten terug uit Vietnam, waarna vrij snel het zuiden onder de voet werd gelopen door Noord-Vietnam.

In dit boek onderzoekt Rimko van der Maar de invloed van de Noord-Vietnamese propaganda en informatieverstrekking op de Westerse publieke opinie. Die is zo ontzaglijk groot geweest, dat de uitkomst van de oorlog niet alleen op het slagveld werd bepaald, maar net zo goed door de strijd om de publieke opinie. De militaire campagne bleef onbeslist, maar de campagne om de gunst van het publiek werd overtuigend door Noord-Vietnam gewonnen.

Toen in 1975 Noord-Vietnamese troepen Saigon binnentrokken, omhelsde Jan Wolkers zijn vrouw Katrina: “Het Zuiden is bevrijd”. Die reactie paste binnen een zekere romantisering van het Noorden. Feministen zagen de Noord-Vietnamese vrouw als “sterk en veelzijdig” en beweerden dat Noord-Vietnam geëmancipeerder was dan “het starre, patriarchale Westen”. Volgens academici en studenten streed Noord-Vietnam tegen kolonialisme en imperialisme.

De werkelijkheid was totaal anders, blijkt wel uit dit boek. Persvrijheid en politieke oppositie waren in Noord-Vietnam niet toegestaan. De onderdrukking en mensenrechtenschendingen gingen er zelfs verder dan in Zuid-Vietnam. Deze thema’s bleven wereldwijd onderbelicht in de media. Westerse activisten en critici waren verblind door verontwaardiging en woede over het Amerikaanse militaire optreden en idealiseerden Noord-Vietnam met zijn charismatische leider Ho Chi Minh.
Kritiek op het Amerikaanse Vietnambeleid was heel begrijpelijk, erkent de auteur, maar kritiek op Noord-Vietnam was op grond van hun repressie net zo goed valide geweest. 

Nadat het Zuiden veroverd was door het Noorden volgde een golf van arrestaties en verdwenen honderdduizenden mensen in heropvoedingskampen. Als gevolg daarvan namen veel Westerse regeringen weer wat meer afstand van het regime in Hanoi.

Volgens Van der Maat was Zuid-Vietnam op zich een levensvatbaar land geweest. Demonstreren was er doorgaans - anders dan in Noord-Vietnam - toegestaan, de pers was redelijk vrij, kritische intellectuelen belandden niet in de gevangenis en het culturele leven bloeide. Maar de Zuid-Vietnamese regering was net als de Verenigde Staten de morele verliezer van de propagandaoorlog. Het beeld van Noord-Vietnam was dat van een stabiel land met redelijke en verstandige leiders, terwijl Zuid-Vietnam ergernis opriep vanwege corruptie en militaire dominantie in de regering.

De beschrijving van de militaire operaties, de diplomatieke onderhandelingen die Nixon en Kissinger met Hanoi aanknoopten en het onvoorstelbare lijden van de bevolking in Noord en Zuid zijn zeer indringend.

En wat heeft al het geweld uiteindelijk opgeleverd? Een enorme ecologische, materiële en psychologische schade. Honderdduizenden doden en meer dan 58.000 gesneuvelde Amerikaanse soldaten. Het antwoord op de gestelde vraag moet echter in de eerste plaats door de naoorlogse Vietnamese generaties worden gegeven, meent Van der Maar.

Rimko van der Maar schreef een knap boek. Aan de grote lijnen die hij trekt, ligt een enorme hoeveelheid aan data ten grondslag. Hij zet een standaard neer in de wijze waarop hij eerst feiten en opinies weergeeft voor hij daar zijn eigen commentaar op baseert.  Zijn terugblik maakt duidelijk hoe voorzichtig wij moeten zijn met snel oordelen en het innemen van standpunten, want de nieuwsgaring is altijd fragmentarisch en vatbaar voor manipulatie. Veel mensen die meeliepen in Vietnamdemonstraties hebben er nooit een idee van gehad dat achter de schermen Hanoi aan de touwtjes trok.

Met toenemende bewondering en waardering heb ik “In de ban van Vietnam” gelezen. Het boek is een waarschuwing om niet te snel te oordelen, want informatieverstrekking is nog al eens gekleurd en vermengd met deinformatie.

Naast een duidelijke overzichtskaart bevat het boek een literatuurlijst, een bronverwijzing voor de vele citaten, een register en twee fotokaternen. De uitgever heeft er dus ook veel zorg aan besteed.

Rimko van der Maar is universitair docent geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Hij promoveerde in 2007 op een proefschrift waarin hij de Nederlandse reacties op de Vietnamoorlog onderzocht.

ISBN 9789000393381 | Paperback | Omvang: 477 bladzijden | Uitgeverij Spectrum | 10 april 2025

© Henk Hofman, 5 december 2025

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.