In opstand
Geuzen in de Lage Landen, 1565-1578

Dit is het verhaal van de geuzen: een groep opstandelingen in de zestiende eeuw. Een groep mensen van allerlei komaf, waaronder criminelen maar ook idealisten, mannen zowel als vrouwen, mensen die één doel gemeen hadden: ze wilden een einde maken aan de overheersing door de katholieken en door de Spanjaarden.

Koning Philips II was nadat hij zijn vader Karel V was opgevolgd niet in Brussel gebleven,  in zijn plaats zou Margaretha van Parma, zijn halfzus, de Lage Landen in het gareel moeten houden. In zijn kielzog liet Philips ontevredenheid achter: omdat hij geld nodig had verhoogde hij de belastingen. De Staten-Generaal met vertegenwoordigers van alle zeventien provinciën keurde het alleen goed als de Spaanse troepen zouden vertrekken en de edelen uit de provinciën zelf hun land konden besturen. Een van hen was Willem van Oranje, 26 jaar oud, die stadhouder werd over Holland, Zeeland en Utrecht.

In de eerste decennia van de zestiende eeuw  ontwikkelde zich vanuit Duitsland kritiek op hoe het er in de katholieke kerk aan toe ging: de Reformatie. Ook in de Nederlanden kreeg dit protestantisme navolging, met name het calvinisme. De zeer katholieke Philips bestreed deze ketters met harde hand.Toen Margaretha op 5 april 1566 in de grote zaal van het paleis in Brussel haar zorg uitsprak over de groeiende groep rebellen, zou een edelman gezegd hebben.

‘N’ayez pas peur, Madame, ce ne sont que des gueux.’

Het Franse gueux betekent schooiers, bedelaars. De naam was gegeven. Hun doel was ook duidelijk: ze wilden vrijheid. Nu de uitvoering nog.

Dat verhaal vertelt Serrien in dit lijvige boek, dat begint in 1565, en eindigt in 1578.
Het is dus niet het verhaal van de Tachtigjarige Oorlog, al hadden de geuzen daar natuurlijk wel een grote rol in. Zoals ze dat zeker hadden bij het beeldenstormen, de zeeroverij en de vele bloedbaden. Al was Alva, die in 1567 de plaats innam van Margaretha, nog erger: Mensen werden om het minste opgehangen of op een andere gruwelijke manier vermoord.

Serrien vertelt een lopend verhaal, met veel namen en jaartallen, met veel details, waaruit het de lezer duidelijk wordt dat een mensenleven in die tijd nauwelijks iets voorstelde.
Een uiting daarvan is hoe een leger opgezet werd. Er was geen dienstplicht, mannen (soms met vrouwen in hun kielzog) meldden zich als huurling. Zij moesten dus betaald worden, en daar lag een probleem. Als de opdrachtgevers geen geld hadden lieten zij oogluikend toe dat de huurlingen plunderden. Ook dit ging gepaard met veel geweld, vrouwen waren vaak doelwit.

Komt er nog bij dat er in die periode een kleine ijstijd heerste. In de jaren 1586 en 1587 begon de winter in november en duurde tot april met flinke lage temperaturen, en veel sneeuw en ijs.
Oogsten mislukten, de handel lag stil, het moet een vreselijke tijd geweest zijn. Ook als je niets te lijden had van rondtrekkende troepen of oorlogsgeweld.
En dan waren er ook nog af en toe uitbreken van pest.

Het moeten barre tijden geweest zijn, hetgeen dus niet geheel en al te wijten was aan de Opstand van de geuzen. Hun wreedheden werden misschien zelfs overtroffen door wat de Spaanse soldaten deden.

Het verhaal van de geuzen. Indringend en met verve verteld door Serrien.
Wat gebeurde er precies in Den Briel? Wie waren de martelaren van Gorkum? Wat hield het beleg van Naarden in? Wie was die vrouw, Kenau?
Dit en nog veel en veel meer kun je lezen in dit boek.
Een verhaal dat begon in de stad die we nu kennen als Valenciennes, en zich vandaar uit naar het Noorden uitbreidde. Eerst als bosgeuzen, later als watergeuzen speelden zij een belangrijke rol in strijd tegen de Spaanse overheersing en dus bij het ontstaan van de onafhankelijke Nederlanden. Na 1578 werd de rol van de geuzen steeds kleiner, maar dat ze belangrijk geweest zijn in de geschiedenis van de Lage Landen moge duidelijk zijn!

Achterin vinden we een stamboom der geuzen, een wie is wie en een uitgebreide bibliografie. Plus in het boek overzichtskaarten en prenten uit die tijd.
En er is de website www.pieterserrien.be/inopstand

Pieter Serrien (1985) is historicus en auteur van vijf succesvolle boeken waarin persoonlijke getuigenissen van soldaten en burgers tijdens de twee wereldoorlogen centraal staan: Tranen over Mortsel (2008), Oorlogsdagen (2013), Zo was onze oorlog (2014), Van onze jongens geen nieuws (2015) en Elke dag angst (2016).


ISBN 9789464103182 | Hardcover | 624 pagina's | Uitgeverij Horizon | oktober 2022

© Marjo, 15 januari 2023

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER