Geschiedenis van de Nederlandse slavenhandel
P.C. Emmer

Dit boek is een bijgewerkte versie van Geschiedenis van de Nederlandse slavenhandel. Dat boek verscheen in het jaar 2007 bij De Arbeiderspers. De bijgewerkte versie die nu is verschenen bij uitgeverij Nieuw Amsterdam, sluit naadloos aan bij het vorig jaar gepubliceerde Het zwart-witdenken voorbij. Een bijdrage aan de discussie over kolonialisme, slavernij en migratie. Het laatstgenoemde boek, eveneens van prof. Emmer, is vorig jaar besproken voor Leestafel.info.

Het slavernijverleden van Nederland is een beladen thema. Je kunt wel stellen dat de slaaf het niet slechter had, en soms zelfs wel beter qua levensomstandigheden, dan een matroos op de grote vaart of een dagloner thuis, maar het punt dat in het oog springt is natuurlijk de onvrijheid van de slaaf. Bij zijn gevangenneming verloor hij zijn vrijheid, werden gezins- en familiebanden verbroken, werd hij voor geld verkocht, en kwam hij terecht in een vreemd land aan de andere kant van de wereld. De slaaf was daar het bezit van zijn eigenaar.
Dit alles verdroeg zich natuurlijk niet met het idee van de menselijke waardigheid. Geïnspireerd door Verlichtingsidealen, gebaseerd op vrijheid en gelijkheid, maar ook door christenen van uiteenlopende signatuur, die in de slaaf een schepsel van God, en dus een gelijke zagen, trokken abolitionisten ten strijde tegen de slavenhandel en de slavernij.

Wie kochten slaven? Hoe stak de reis in elkaar? Wat vervoerden de schepen vanuit Nederland naar de kust van Afrika, vervolgens van Afrika naar de Caribische wereld, en tot slot op de terugreis naar Nederland? Onder welke omstandigheden werkten slaven op de plantages? Wat bracht de slavenhandel Nederland op? Hoe en wanneer kwam het tot afschaffing van eerst de slavenhandel en daarna de slavernij?
Boeiende en nuttige vragen. Dit boek presenteert de feiten, ontkracht mythes en plaatst slavernij in het perspectief van die tijd (de periode van 1500-1800).

Critici van prof. Emmer vinden dat hij het aandeel van Nederland in de Caribische slavenhandel te laag raamt op 5%. Het is natuurlijk buitengewoon ingewikkeld om een paar eeuwen na het gebeuren berekeningen te construeren die betrouwbaar zijn. Een leek kan moeilijk een uitspraak doen over de betrouwbaarheid van de ene of de andere berekening.

Dat ligt anders met het gelijkstellen van slavernij met de holocaust op de Joden. Het lijkt me duidelijk dat prof Emmer terecht op de verschillen wijst. Een slaaf moest werken en dus in leven blijven, een Jood moest sterven omdat hij Jood was.

Op nog een ander punt kan ik me vinden in de benadering van prof. Emmer. Dat is de vraag naar herstelbetalingen. Aan wie moet je die uitbetalen? Hoe stel je vast wie op welk bedrag aanspraak kan maken? Moeten we dan ook herstelbetalingen uitbetalen aan andere vervolgde groepen? De protestanten bijvoorbeeld uit de 16^e eeuw? Welk land heeft nu eigenlijk wel een onbevlekt historisch blazoen? Veel beter is het om zoals de auteur voorstelt het slavernijverleden van Nederland te herdenken met een museum, een monument, een jaarlijkse bezinningsdag. In plaats van geld moet Nederland publieke aandacht geven. Een culturele brug tussen bevolkingsgroepen is beter dan het geven van een financiële vergoeding.

De slavernij laat zien dat een mensenleven vroeger niet zo zwaar meetelde. Helaas, maar het is niet anders. Het recente verleden leert dat we dit gebrek in de menselijke aard nog niet te boven zijn gekomen. Mensen zijn bereid het leven van anderen op te offeren als zij denken daar baat bij te hebben.

Het boek van prof. Emmer kenmerkt zich door een heldere opbouw en een rustige betoogtrant. We hebben hier te maken met gedegen wetenschappelijk onderzoek. Het is geen droge kost. De hoofdstukken zijn kort en lezen gemakkelijk.

Voor dit boek geldt wat ik ook over Het zwart-witdenken voorbij schreef: de informatie in deze boeken moet betrokken worden in de discussie over het Nederlandse slavernijverleden. De auteur (1944), emeritus-hoogleraar Europese expansie en migratie aan de Universiteit Leiden, is een kenner als geen ander met betrekking tot dit onderwerp.  Van harte aanbevolen!

ISBN 9789046824368 | Paperback | uitgeverij Nieuw Amsterdam | 336 bladzijden | januari 2019

© Henk Hofman, 12 februari 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER