De oude Patagonië-Expres
Paul Theroux


Wie van reizen én van lezen houdt, kent onvermijdelijk de boeken van Paul Theroux, misschien wel de meester van het reisboekengenre en die reputatie maakt hij ook in dit boek, uit 1979, meer dan waar.
Theroux stapt in dit boek op een metro in Boston in Noord-Amerika, om maanden later zijn reis te beëindigen in Patagonië, om precies te zijn in het godvergeten plaatsje Leleque, in het zuidelijkste puntje van Zuid-Amerika.
Niet dat dat zo’n spectaculair eindpunt is, integendeel, iedereen die hij onderweg vertelt dat hij daar naar toe reist, kijkt hem meewarig aan, maar Theroux vindt zijn bestemming relatief onbelangrijk, het gaat hem niet om het einddoel, maar om de reis.
Aankomen in een plaats waar juist iedereen vanuit zou willen vertrekken, past uitstekend bij zijn filosofie over reizen.

Theroux is vooral nieuwsgierig naar hoe het zou zijn om in Boston in de forenzen-metro te stappen, naar het eindpunt te reizen, over te stappen op de trein richting het zuiden en dat te herhalen tot er geen trein meer verder gaat.
Hij reist op deze manier van Boston naar Mexico, Guatemala, El Salvador, Costa Rica, Panama, Colombo, Ecuador, Peru, en Bolivia, om uiteindelijk in Argentinië aan te komen en daar door te reizen tot het meest zuidelijke puntje van het Zuid-Amerikaanse continent.

Het boek is een ode aan het reizen per trein. De huidige generatie reis reisschrijvers maakt het zichzelf volgens hem veel te makkelijk door per vliegtuig te reizen. Het levert eenduidige boeken op in zijn optiek, die niet veel verder gaan dan het beschrijven van de lappendeken aan landschappen onder zich. Bovendien gaat vliegen hem veel te snel, om een land echt te kunnen doorgronden zou iedereen per trein moeten reizen, ook al omdat de veranderingen in klimaat en landschap dan geleidelijk tot je komen.

De vraag waarom juist Theroux zo ontzettend sterk is in dit genre wordt in dit boek bladzij na bladzij beantwoord. Zijn kracht zit in zijn observaties en in de details die hij geeft van de reis, de omgeving, de treinen en de medepassagiers.
Je hebt daardoor het gevoel dat je naast Theroux zit in al die krakkemikkige treinen die de gevaarlijkste bergpassen moeten passeren en dat je meereist door al die adembenemende landschappen.

Ontmoetingen spelen een centrale rol in het boek. Het veganistische meisje in Boston, de Duitser in de trein in Mexico, die uit vrekkigheid tweede klas reist en die tijdens een reis van dagen vol ontberingen alleen maar één sandwich eet, om geen gebruik van het toilet te hoeven maken, de bedeesd flirtende jongen in de trein in Panama die van de moeder van de meisjes met wie hij flirt, meteen bij de eerste toenaderingspoging een flinke pets om zijn oren krijgt en de wulpse Zuid Amerikaanse dame die Theroux een stevige tik voor zijn billen geeft, allemaal zie je ze voor je.

Literatuur speelt een belangrijke rol in het verhaal. Lezen is voor Theroux een onderdeel, misschien wel een deel van het doel, van het reizen. Hij maakt de boeken die hij leest een deel van zijn verhaal, waardoor je al lezend zin krijgt om nóg meer te lezen. Liefst in een trein.
Ondertussen reis je al lezend  langs  krottenwijken met een wirwar van vervallen hutten van papier en blik, ruik je de stank van bedorven eten, die de medereizigers van de voedselverkopers op de stations gekocht hebben en voel je de vermoeidheid van de reizigers tot in je botten.
De reis gaat vaak met de nodige ontberingen gepaard en is zeker niet ongevaarlijk. Bovendien bestaat reizen per trein door Zuid-Amerika  voor een groot deel uit wachten, vertragingen en oponthoud, vaak zonder een duidelijke reden;

“Niets lijkt langer te duren dan een onverwachts oponthoud. Niets in moeilijker te beschrijven of saaier om te lezen. ’Een uur verstreek’ schrijf je, en in dat zinnetje zit geen geur, geen hitte, geen lawaai, geen van de vliegen die dronken komen aanvliegen uit de deur van het toilet, die kromgetrokken is en geen knop heeft en niet meer dicht wil. ‘Nog een uur verstreek’ - zo moeilijk om een idee te geven van de twee radio’s, de jankende varkens, de gillende kinderen, de ongelijke zitting van de bank waar spinnen van paardenhaar te voorschijn komen. Hitte lijkt de tijd te vertragen."

Maar net als je samen met de schrijver verzucht dat je je woonplaats nooit meer gaat verlaten, beschrijft hij de prachtigste vergezichten en wil je zo weer je koffer pakken;

“Ik wreef de ijsbloemen weg, maar kon heel weinig zien, alleen een blauwgrijze mist die het landschap deed vervagen in en nevel die licht leek te geven.
In die vaagheid stopte de trein. Een paar minuten lang gebeurde er niets. Toen werd in die mist een soort boomstronk zichtbaar. Er kwam een stroom oranje uit en die werd breder, feller en kleurde de rottende bast als een wond die een grauw verband bevlekt. Toen stond opeens de hele stronk in brand en de graspollen erachter vlamden op en opeens de bomen. Al gauw glinsterde het robijnvuur van de dageraad op de velden en toen het landschap verlicht was – de boomstronk en de bomen en de sneeuw - reed de trein verder.”

Dit boek is een klassieker onder de reisboeken, niet voor niets beleeft het 35 jaar na dato zijn herdruk. Het leest als een roman en op de politieke situaties in de landen waar hij doorheen reist na, voelt dit boek op geen enkele wijze gedateerd.
Het enige wat er tot mijn verdriet ontbrak is een kaart met de route. Misschien een tip voor de ongetwijfeld volgende druk.

ISBN 978 90 467 04462 Paperback 424 pagina's Uitgeverij Olympus, 1979, dertiende druk januari 2014
Vertaling Tineke Davids

© Willeke 14 juni 2014

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER