Is het Westen de weg kwijt?
Een provocatie
Kishore Mahbubani

Zelden heb ik in zo’n kort bestek zo’n grondige en heldere analyse gelezen over de crisis waarin de Westerse beschaving verkeert. Een analyse die ons niet wordt aangeboden door een ‘Westerling’, maar door een diplomaat en hoogleraar uit Singapore. Mahbubani was diplomaat voor Singapore bij de Verenigde Naties en is thans hoogleraar Practice of Public Policy aan de National University of Singapore.

Onderstaand een weergave van wat Mahbubani zegt in het boek:

Dat het tijdperk van de Westerse hegemonie ten einde is gekomen wordt breed ingezien en aanvaard, ook in het Westen zelf. Twee cijfers geven een onheilspellende trend aan, die onderbouwen dat het Westen zijn greep op de wereld verliest. Het Amerikaans-Europese aandeel in de wereldeconomie zal slinken tot slechts 24%. Het aandeel van Europa in de wereldbevolking zal krimpen tot 7%. Binnen 20, hooguit 30 jaar, is het zo ver. 

In dat licht bezien is het heel vreemd dat het Westen zijn beleid niet bijstelt. Hoewel zijn macht in de wereld razendsnel afneemt, gaat het Westen door op de automatische piloot.

De belangen van de Verenigde Staten en van Europa lopen ook nog eens uiteen. Voor Amerika is China de uitdaging. Voor Europa is dat de Islamitische wereld die aan zijn voordeur ligt. Europa zou betere betrekkingen met Rusland moeten aanknopen. Want Europa wordt primair bedreigd door de instabiliteit die overkookt vanuit de Islamitische wereld. Om dezelfde reden zou Europa in Afrika moeten samenwerken met China tegen een oprukkende fundamentalistische islam.

Voor Amerika is de Islamitische wereld secundair. Voor zijn olie is Amerika ook niet langer afhankelijk van import uit de Golfregio. Amerika moet stoppen met de reflex om Islamitische onwelgevallige staten te bombarderen en Europa moet daar niet langer zijn steun aan verbinden. Deze aanpak versterkt alleen maar wereldwijd antiwesterse gevoelens.

De kritische blik van Mahbubani is die van een buitenstaander. Maar wel een buitenstaander die met leedwezen ziet hoe het grote geschenk van het Westen aan de wereld teloorgaat. Dat grote geschenk was het inschakelen van de menselijke rede, waardoor wetenschap en technologie een hoge vlucht konden nemen. Dankzij die revolutie, ingezet door het Westen, overwon de mensheid overstromingen, hongersnood, pandemieën en armoede. Objectief bezien staat de mensheid er volgens de auteur beter voor dan ooit tevoren in zijn geschiedenis. Geweld en armoede, de twee grootste problemen uit zijn bestaan, zijn spectaculair afgenomen.

Helaas echter denken Westerse leiders nog steeds dat de wereld om hen draait en dat het Westerse seculiere model het beste is voor iedereen op deze aardbol. Ze onderkennen onvoldoende dat het Westen overvleugeld wordt door landen als China (1,4 miljard inwoners), India (1,3 miljard inwoners) en Indonesië (250 miljoen inwoners).

“Als ambassadeur bij de Verenigde Naties heb ik de zelfingenomenheid van het Westen vanwege zijn vanzelfsprekende economische superioriteit met eigen ogen gezien. Westerse diplomaten adviseerden met nauwverholen minachting 88 procent van de wereldbevolking buiten het Westen.” (blz. 47).

Het Westen ging ervan uit dat modernisering en economische ontwikkeling zouden leiden tot een afname van religiositeit en een toename van secularisatie. Zo was het immers in het Westen verlopen vanaf de Verlichting. Maar in de Islamitische wereld is juist het tegenovergestelde gebeurd. Het Westen heeft de vitaliteit van het Islamitisch geloof onderschat en daarmee kreeg het ook niet de kern van het terreurprobleem te pakken.

Mahbubani houdt het Westen een andere strategie voor: minimalistisch, multilateraal en machiavellistisch.
Minimalistisch: het Westen moet zich bescheiden opstellen. Het hoeft andere landen niet de les te lezen of ze te ‘redden’ door ze te bombarderen.
Multilateraal: werk oprecht en intensief samen met internationale instellingen.
Machiavellistisch: het is in het eigenbelang van het Westen om de koers te verleggen.

Als lezer en recensent ga je automatisch op zoek naar zwakke plekken in het betoog van Mahbubani. Die zijn er hier en daar wel. Zo zou je het begrip Machiavellistisch als strategie wat meer uitgewerkt willen zien. Als geheel genomen echter schetst de schrijver heel pakkend de grote lijnen van de crisis waarin het Westen verkeert en de weg om aan het dreigende verval te ontkomen.

Een provocatie, zoals de ondertitel aangeeft, haal ik niet uit dit boek. De schrijver leest het Westen niet de les, maar staat het met goede raad terzijde. Voor mensen die niet tegen kritiek kunnen, zal het wellicht toch een provocatie zijn.

In Europa ligt de vergrijzing aan de basis van de problematiek. In landen als Italië, Duitsland, Spanje, en Polen zal de autochtone bevolking halverwege de eeuw gehalveerd zijn. Ook in Nederland is het geboortecijfer te laag om de bevolking te vervangen. Een gezonde samenleving moet voor voldoende aanwas zorgen om de zaak draaiende te houden. Nu is Europa op weg om een continent voor senioren te worden. Hoe houden we de economie gezond met een sterk krimpende beroepsbevolking? Hoe houden we de stormachtige groei van Aziatische en sommige Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse staten bij? Waar zijn de politici die de thema’s uit dit boek oppikken en omzetten in beleid? Waar zijn de media die deze problematiek onder de aandacht van het publiek brengt?

Helaas is politiek vaak van de korte termijn, zijn media vaak in de greep van hypes en hebben we als samenleving de neiging problemen voor ons uit te schuiven. Tot de wal het schip keert en harde ingrepen onvermijdelijk zijn. Met het verstrijken van de tijd kort ook de beleidsruimte in.

Een beknopt boek verdient een korte recensie. Dat is me niet gelukt. Beschouw het als een aanbeveling voor dit waardevolle boek.

ISBN: 978904682419 | Paperback | 112 pagina's | Nieuw Amsterdam | april 2018

© Henk Hofman, 3 mei 2018

Lees de reactie op het forum en/of reageer, klik HIER