De droom van Poetin
Jan Balliauw

De auteur woonde drie jaar in Rusland en reisde er tot 2024 dikwijls naartoe als journalist. Volgens hem droomt Poetin ervan om van Rusland weer de dominante grootmacht van Europa te maken. Dat kan niet zonder Oekraïne. De hertekening van de Europese veiligheidsstructuur is zijn ultieme doel.

Balliauw begint in 1990-1991 met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Genscher en Kohl zorgden in 1990 dat de DDR lid mocht worden van de NAVO, maar die mocht niet verder uitbreiden. James Baker voegde er in Moskou aan toe: “Not one inch”: geen 2,54 cm (p. 30). Helaas werd hier niets van op papier gezet.

In 1993 had Rusland geen bezwaar tegen de toetreding van Polen tot de NAVO. In 1999 werden Hongarije, Tsjechië en Polen lid, in 2002 werd de NAVO-Rusland-Raad opgericht.

In 2004 volgden de Baltische landen, Slovenië, Slowakije, Roemenië en Bulgarije. Toen zei Poetin dat hij zich geen zorgen maakte over de uitbreiding en dacht hij dat ook Rusland lid zou kunnen worden, wel als gelijkwaardige partner en als de NAVO Rusland zou uitnodigen: het ging er zelf niet om vragen (p. 34). Balliauw vraagt zich wel af de uitbreiding verstandig was en stelt dat het Westen Rusland te weinig geholpen heeft in de chaotische jaren 90: Russen stonden soms uren in de kou aan westerse ambassades voor een visum  (p. 36).

Het optreden van Amerika tegen Servië in 1999 en tegen Irak in 2003 stond Moskou niet aan: het werd er niet bij betrokken. Het verhaal van de massavernietigingswapens klopte niet. IS ontstond in Irak en in 2021 moesten de verzwakte Amerikanen ook Afghanistan verlaten. Toen besefte Poetin dat hij Oekraïne kon binnenvallen (p. 44).

In 1991 zeiden Gorbatsjov en Jeltsin al dat de SU en Rusland niet konden bestaan zonder Oekraïne (p. 54-55). En de Balten creëerden zelf een interne vijand door taaltesten op te leggen (p. 54-56).

Vanaf 2000 stelde Poetin orde op zaken in Rusland en werd hij de baas over de media, de oligarchen en de rechtspraak. Tussen 2000 en 2007 groeide de economie met 7% per jaar en verdubbelde het gemiddelde inkomen. Zo verwierf Poetin zijn populariteit van 80% (p. 63-70).

In 2004 kwam hij naar Kiev om de Oekraïners te overtuigen om voor zijn favoriet Janoekovitsj te stemmen, de kandidaat van de Russischtaligen in het oosten en zuiden. Na frauduleuze verkiezingen ontstond de Oranjerevolutie. Janoekovitsj verloor, Poetin dus ook. De winnaar, Joesjtsjenko, werd  in september 2004 met dioxine vergiftigd.
Poetin nam toen wraak voor de prowesterse koers door de gasprijs te vervijfvoudigen: van 50 naar 230 dollar!

Op de Veiligheidsconferentie van München in 2007 viel Poetin onverwacht de VS aan omwille van zijn overwicht, zijn raketschild tegen Iran en om de uitbreiding van de NAVO. Van toen af richtte Rusland zich meer op Azië en China, zowel economisch als militair, o.a. via de BRICS.

Op de NAVO-top van Boekarest in 2008 stelde Bush voor om Oekraïne en Georgië lid te maken. Poetin zei kordaat ‘njet’, met als argument dat Oekraïne geen staat is, dat het bij Rusland hoort (hoewel het door Rusland erkend is in 1991, 1994, 1997) en dat er 17 miljoen Russen woonden. In feite waren het er 8 miljoen, plus 6 miljoen Russischtalige Oekraïners, samen 30%. Het is voor Rusland zeer belangrijk: ze delen een duizendjarige geschiedenis, het was een bufferstaat tegen Napoleon en Hitler, als het lid zou worden van de NAVO, dan komt die op slechts 500 km van Moskou. Maar in 2022 was er nog altijd geen sprake van dat het lid zou worden.

In 2008 was Rusland tijdens de Olympische Spelen binnengevallen in Georgië: het Westen was niet ter hulp gekomen. Poetin dacht dat het bij Oekraïne ook passief zou blijven (p. 116).

Van 2008 tot 2012 liet Poetin zich vervangen door Medvedev. Bij de parlementsverkiezingen van december 2011 was de fraude zó groot, dat er massaal protest volgde. Niet enkel Navalny, maar ook Nemtsov en Gorbatsjov vroegen Poetin om af te treden. Maar in maart 2012 werd hij vlot herkozen.

De verslechtering van de relaties met het Westen begon met die betogingen van 2012, die Poetin toeschreef aan het Westen en die hem angst inboezemden.

In november 2013 begonnen de Oekraïners te betogen op Maidan: ze kozen voor de EU i.p.v. Rusland. Janoekovitsj koos uiteindelijk voor Rusland, dat 15 miljard $ aanbood om Oekraïne in zijn invloedssfeer te houden. Moskou vreesde dat Oekraïne met de EU een economisch succes zou worden zoals onder andere in Polen en dat dit de Russen zou inspireren.

Balliauw geeft een helder beeld van de betogingen en van de houding van de EU, de VS en Rusland. Hij toont aan dat ze niet geleid werden door ultrarechts. Er vielen meer dan honderd doden, grotendeels veroorzaakt door de oproerpolitie, deels door gewapende betogers (p. 190).

Janoekovitsj ging op de vlucht. Poetin noemde dit een illegale staatsgreep. Toen werd de kiem gelegd voor de oorlog van 2022.

Na 20 februari 2014 ging Europa een tijdperk in van instabiliteit en confrontatie. Op 27 februari 2014 bezette Rusland de Krim. De meeste inwoners wilden wel bij Rusland horen, ook om de hogere lonen en pensioenen. In maart 2014 werd de Krim dan aangehecht na een referendum met 97% pro Rusland. Balliauw was ter plaatse, hij zag dat er geen waarnemers waren en dat men niet kon kiezen voor behoud bij Oekraïne!

De annexatie verhoogde de populariteit van Poetin in Rusland. Volgens Balliauw was dit de eerste keer sinds 1991 dat Poetin zijn tanden liet zien. Maar eigenlijk deed hij dat ook al in 2007 in München en 2008 in Georgië (p. 205-214).

Bij de bouw van de brug tussen de Krim en het vasteland vermeldt Balliauw niet de Nederlandse firma’s Dematec Equipment en Bijlard Hydraulek. Ondanks het drama met MH17 en het internationaal verbod zorgden zij daarvoor. Ze werden er zeer mild voor beboet.

In april 2014 werden de volksrepublieken Donetsk en Loegansk uitgeroepen. De Russische nationalist Igor Girkin speelde daarbij een rol. Bij het illegaal referendum van 11 mei 2014 zou 90% van de 5 miljoen kiezers voor afscheiding van Oekraïne gestemd hebben (p. 222).

Kiev stuurde een zwak leger en het Westen liet het begaan. De gevechten stopten nooit helemaal en vormden voor Rusland de gedroomde aanleiding om in februari 2022 binnen te vallen.

Op 25 mei 2014 kozen de Oekraïners een nieuwe president: Petro Porosjenko, de ‘chocoladekoning’. Hij  haalde 56%. Twee ultrarechtse kandidaten, volgens Moskou een bedreiging voor de Russischtaligen, haalden samen slechts 2%!

In juni 2014 verhevigde de strijd in het oosten. De rebellen werden door Rusland bevoorraad met moderne wapens, o.a. met een Boek-M-luchtafweersysteem, dat op 17 juli 2014 vlucht MH17 neerschoot, met 298 doden als gevolg. Igor Girkin meldde op VKontakte dat zijn strijders een Oekraïens militair vliegtuig hadden neergehaald! Maar het bleken burgers te zijn. Balliauw toont duidelijk aan dat de rebellen de schuldigen waren, iets wat Poetin en zijn aanhang van Westerse complotdenkers weigeren te erkennen. Dan zou Rusland toegeven dat het heimelijk militair materieel met Russische bemanning leverde aan de separatisten (p. 228-233).

Ondertussen nam het anti-Russische sentiment toe in de rest van Oekraïne: de vroegere broedernatie is sindsdien vijand nummer één geworden. Minsk I (2014) en Minsk II (2015) mislukten. De oorlog ging verder, wat Balliauw zelf merkte bij zijn bezoek aan het front in Donetsk, maar  het Westen schonk er weinig aandacht aan. Sindsdien voeren de Russen vooral een hybride oorlog. Daarvoor werd in Sint-Petersburg een trollenfabriek opgericht door Prigozjin, de leider van de Wagnergroep: IRA of Internet Research Agency. Westerse complotdenkers werden hun bondgenoten.

Einde 2014 trok het Oekraïense parlement met grote meerderheid de neutraliteit in en zette het de deur naar de NAVO open, tot grote ergernis van Moskou. Dat zorgde voor een permanent conflict in Oost-Oekraïne, zodat het geen lid kon worden. Op 27 februari 2015 werd Nemtsov vermoord, de dag vóór zijn mars tegen de Russische aanwezigheid in Oost-Oekraïne (p. 262).

In 2016 beïnvloedden de Russische inlichtingendiensten de Amerikaanse verkiezingen in het voordeel van Trump en in het nadeel van de grote favoriet Hilllary Clinton. Balliauw bezocht in 2016 de Azovstal-fabriek in Marioepol: toen werkten er 12.000 arbeiders en het staal zorgde voor veel valuta-inkomsten.

In 2019 werd Zelensky verkozen met een recordpercentage van 73%, door zijn belofte om de corruptie te bestrijden en de oorlog te beëindigen. In 2023 liet hij zijn sponsor Kolomoisky opsluiten, maar de corruptie zit niet enkel aan de top.

Op 21 april 2021, in volle militaire opbouw aan de grenzen van Oekraïne, beschuldigde Poetin zonder enig bewijs het Westen ervan Rusland aan te vallen. Op 12 juli 2021 publiceerde hij zijn essay ‘De historische eenheid van Russen en Oekraïners”. Volgens hem zijn ze één volk, is Oekraïne gecreëerd op Russisch grondgebied en is Rusland ervan beroofd (p. 303).

In oktober 2021 sloeg Washington alarm: het kreeg de oorlogsplannen binnen: Kiev zou in drie à vier dagen ingenomen worden en Zelensky zou uitgeschakeld worden. Eind oktober 2021 informeerde Biden Merkel en Macron. Zij, de EU en Zelensky wilden niet geloven dat Poetin zou aanvallen. Zelensky wou ook vermijden dat de inwoners massaal zouden vluchten. De EU werd door Poetin en Loekasjenko afgeleid door de georganiseerde migrantencrisis aan de Poolse grens en de vervijfvoudiging van de  gasprijzen (p. 308-311). Op 15 december eiste Poetin dat de NAVO zich zou terugtrekken tot de grenzen van 1997, dat er geen NAVO-oefeningen meer mochten plaatsvinden in Oost-Europa en dat de VS de uitbreiding zou tegenhouden.

Op 19 januari 2022 zei Biden dat een Russische invasie niet meer te vermijden was. Op 21 januari 2022 deed minister Blinken nog een poging om Lavrov te overtuigen. Op 18 februari herhaalde Biden dat Poetin ging binnenvallen. Macron, die begin februari een betoog van vijf uur van Poetin had moeten aanhoren in het Kremlin, was nog niet overtuigd. Op 21 februari 2022 erkende Poetin de onafhankelijkheid van de volksrepublieken Donetsk en Loegansk en herhaalde hij dat Oekraïne geen bestaansrecht heeft.

Op 24 februari 2022 was het dan zo ver: Poetin lanceerde zijn ‘speciale militaire operatie’ om Oekraïne te demilitariseren en te denazificeren, hoewel er totaal geen nazi’s aan de macht waren (p. 325-326). De Russische overmacht was groot, maar de Oekraïners hielden stand, dank zij duizenden vrijwilligers. De FSB (Russische veiligheidsdienst) had opiniepeilingen gehouden: slechts 2% zag de inval als een bevrijding.

De aanval op Kiev mislukte totaal. In Boetsja hebben de Russen dan gemoord en verkracht als beesten. Rusland en zijn complotdenkers in het Westen ontkennen alle bewijzen. In het oosten en zuiden van Oekraïne was de invasie wel een succes. Met de verwoesting van Marioepol verwezenlijkten de Russen een oude droom: een landbrug naar de Krim (p. 339).

Europa en Amerika kwamen ter hulp, maar telkens ‘too little, too late’: Rusland mocht niet verliezen. Als het Westen sneller en meer had geholpen, zou de oorlog eerder beëindigd zijn (p. 333).

De sancties waren wel serieus: Rusland werd door SWIFT afgesloten van het internationale betalingsverkeer en de tegoeden bij Euroclear werden bevroren. Bovendien deden voor het eerst ook duizend private bedrijven mee.

Maar West-Europa was toen voor 40% afhankelijk van Russische olie en gas en het kreeg de Russische economie niet klein: China, Kazachstan en Armenië zorgden voor alle import (p. 334-335). De Chinees-Russische handel steeg van 110 miljard $ in 2019 naar 245 miljard in 2024 (p. 366).

China levert elektronica voor raketten, auto’s en alles wat nodig is om de winkels te vullen.

Europa koopt nog altijd meer olie en gas dan Oekraïne aan steun krijgt: 253 t.o. 239 miljard $.

Daarmee kan Rusland zijn militairen 2.000 € per maand betalen, het veelvoud van hun normaal loon. En hun nabestaanden krijgen zo hoge premies dat ze niet protesteren bij het verlies van hun man of zoon. 40% van het budget gaat naar de oorlog (p. 368-369).

In september-november 2022 heroverde Oekraïne stukken in het oosten en zuiden. Het heeft met drones de Russische vloot verdreven uit het westen van de Zwarte Zee, zodat het weer graan kan uitvoeren via Odessa (p. 371).

Poetin besloot dan op 21 september 2022 tot de mobilisatie van 300.000 soldaten en tot aanvallen op de energiecentrales met Iraanse drones, die ook burgerdoelen vernietigden. Op 30 september hield hij nogmaals een lange antiwesterse speech (p. 342). Hij dreigde ook met kernwapens, maar Biden, Xi en Modi riepen hem tot de orde (p. 343).

De vredesonderhandelingen in Istanboel eind maart/begin april waren mislukt, deels door de ontdekking van de gruwel in Boetsja, deels doordat Moskou vetorecht eiste omtrent veiligheidsgaranties voor Oekraïne en wellicht ook omdat in april 2022 een Oekraïense overwinning mogelijk leek (p. 346-347).

Vanaf 2023 werd het een uitputtingsoorlog met veel slachtoffers, vooral bij de aanvallers, o.a. bij de verovering van Bachmoet door de Wagnergroep in mei 2023. Hun aanvoerder ‘verongelukte’ in augustus 2023 na zijn opstand tegen het Russische leger in juni 2023.

Door de toenemende haat tegenover Rusland is het gebruik van het Oekraïens enorm toegenomen (en het aantal studenten Russisch in Europa is helaas afgenomen).

De komst van Trump is een voordeel voor Poetin: Oekraïne moet zijn NAVO-lidmaatschap vergeten en grondgebied afstaan. Op 24 februari 2025 stemde de VS zelfs tegen een resolutie die Rusland aanduidde als agressor (p. 377)! En op 28 februari werd Zelensky door Trump vernederd in het Witte Huis. Europa zal zijn militaire uitgaven stevig moeten verhogen tegen de blijvende hybride oorlog van Rusland.

Balliauw eindigt als volgt: Poetins droom is dat Rusland de dominante macht wordt in Europa en China in Azië. Trump helpt hem daarbij: hij houdt meer van autoritaire leiders dan van democraten. Het Westen had deze oorlog moeilijk kunnen vermijden: Rusland wou opnieuw een grootmacht worden, ten koste van Oekraïne en van de internationale rechtsorde. Daardoor heeft het zijn belangrijkste afzetmarkt wel grotendeels verloren. Via zijn desinformatie op sociale media heeft het veel leugens verspreid in West-Europa en Amerika.

Toch pleit Balliauw ervoor om na de oorlog de contacten te heropstarten (p. 396-406).

Beoordeling
Jan Balliauw komt zeer geloofwaardig over. Hij was aanwezig bij Maidan, hij trok dikwijls naar de Donbas, hij interviewde in het Russisch vele betrokkenen, zowel Kiev-aanhangers als opstandelingen en Russen. Zijn verslag is zeer degelijk en netjes in chronologische volgorde. Het is veruit het beste boek van de 35 die ik in 2025 beoordeeld heb.

Een paar details: Chroesjtsjov was geen Oekraïner (p. 123), maar een Rus uit Kalinovka, oblast Koersk,  die in 1937-1941 als partijsecretaris van Oekraïne  de ‘zuiveringen’ doorvoerde en daarbij ca. 55.700 mensen liet executeren.  Kryvy Rih was niet de tiende Belgische provincie (p. 349): dat was de Donbas. En Nabioelina (p. 369) schrijft men met een dubbele l: Nabiolliena.

ISBN 9789493410183 | Paperback | 424pagina's, kaarten | Uitgeverij Borgerhoff&Lamberigts, Gent | 22  oktober 2025

© Jef Abbeel,  november-december 2025

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER