Drie vormen van weten
Over ethiek, wetenschap en moraalfilosofie
Herman de Dijn


In dit boek zet de auteur, emeritus hoogleraar filosofie in Leuven, de verhouding tussen ethiek, wetenschap en moraalfilosofie uiteen: ‘In één zin samengevat is de moraalfilosofische stelling van dit boek: ‘wetenschap en ethiek zijn radicaal verschillende vormen van weten en praktijk’, pag. 8. Ze vullen elkaar aan en staan niet met elkaar in conflict, hebben elkaar ook nodig maar hebben elk hun eigen invalshoek.

Eerst legt de auteur uit wat hij onder wetenschap verstaat: ‘empirisch ondersteund theoretisch weten’, pag. 26. Wetenschap dient niet de pretentie van waarheid te hebben maar streeft naar verklaring, analyse en verbanden van de wereld om ons heen.

Ethiek is de morele betekenis van feiten: de wijze waarop wij deze waarderen en daar waarde aan toekennen. ‘Geen beschaving zonder ethiek’ is dan ook de stelling van De Dijn, pag. 32. Ethisch weten is een andere vorm van kennis die uiteindelijk dieper gaat en een innerlijke zekerheid, overtuiging kent waarbij mensen zich op medemensen en de samenleving betrokken voelen. Het gaat daarbij niet om ‘waar gebeurd’ maar om datgene wat voor ons mens-zijn waar is en waar ‘we ons niet aan kunnen of mogen onttrekken’, pag. 35. Ethiek draagt bij aan het leven zelf en daarom mogen we deze in onze huidige, sterk technocratisch ingestelde tijd, niet verontachtzamen. Ethiek houdt de menselijke waardigheid hoog en voelt intuïtief aan dat mensen respect en integriteit verdienen. Wetenschap is een kwestie van zijn, ethiek van moeten, aldus de auteur. Liever zou ik hier het woord ‘behoren’ gebruiken want dat wordt bedoeld: datgene wat wenselijk is, voortkomend uit menselijk verlangen en idealisme. 

De huidige ethiek staat los van religie en kent waarden als respect voor de ander, autonomie en wil mensen in hun identiteit en situatie niet schaden. De auteur pleit ervoor dat de moderne ethiek niet rationeel wordt maar betekenis hecht aan mensen en gebeurtenissen. Dit waardekader is belangrijk zodat mensen ook vandaag in hun volle existentie tot hun recht komen in onze zakelijk gekleurde wereld.
De Dijn ziet daarom graag dat ethiek deel blijft uitmaken van onze attitude waardoor er ‘interne vertrouwdheid met de praktijk’ blijft bestaan, pag. 158. Dat is zijn drijfveer in dit boek: dat mensen oog en hart blijven houden voor datgene wat het leven inhoud, zin en betekenis geeft.
In dat kader gebruikt hij zelfs de religieus klinkende term ‘heiligheid van de mens’ waarmee hij opkomt voor het eigene van mensen. ‘Ethiek is geen specialisme, ze is een onderdeel van de menselijke leefwereld, die onvermijdelijk historisch-cultureel bepaald is’, pag. 166.

Dit waardevolle boek levert een goede bijdrage aan de hedendaagse mens- en maatschappijbeschouwing. Het boek is voor de meeste mensen goed te lezen maar vraagt wel om enige aandacht om de inhoud goed te doorgronden.

ISBN 9789463102285 | Paperback | 199 pagina's | Uitgeverij Polis/New Book Collective | februari 2017

© Evert van der Veen, 12 juni 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER