Zij die gaan sterven
De gladiatoren van Rome
Harry Sidebottom

Gladiatoren begroetten volgens de overlevering het publiek bij hun entree met de woorden: “Zij die gaan sterven groeten u.” Dit is een passende titel voor een studie over de oorsprong en geschiedenis van de Romeinse arenaspelen.

Het boek heeft een originele structuur. De auteur beschrijft eerst de laatste maaltijd van gladiatoren, daarna hun slaap, vervolgens de dag van de spelen en eindigt met de zonsondergang na een spannende en gewelddadige dag.

In het kader van een etmaal vertelt de auteur dus hoe de spelen georganiseerd werden en wat eraan voorafging. Elk thema verbindt hij met politieke gebeurtenissen en culturele gewoonten van de Romeinen. Daarmee biedt hij meer dan alleen een geschiedenis van de gladiatorenspelen. De bedding voor dit verhaal is de geschiedenis van het Romeinse Rijk.

Daar komt bij dat Sidebottom goed kan vertellen. Bijvoorbeeld over de gemeenschappelijke latrines waar de zitplekken vlak naast elkaar lagen. Dicht op elkaar gezeten kon niemand zich onttrekken aan de intieme aanblik, geuren en geluiden van anderen. Of over de nachtelijke herrie in de grote steden. Vervoer overdag was verboden. Dus persten zich ’s nachts de ratelende karren, gevuld met voedsel en bouwmaterialen, bestuurd door schreeuwende voormannen, door de smalle straten met achterlating van paardendrek.  

Het verhaal van de arenaspelen is op zichzelf al zeer de moeite waard. Het is bizar dat mensen gedood werden om de toeschouwers op de tribune te vermaken. Als iemand in doodsnood vluchtte voor een aanvallende leeuw barstte de menigte in lachen uit. Na elk programmaonderdeel sleepten knechten de lijken de arena uit en wierpen ze schoon zand over de bloedvlekken heen. Daarna begon de volgende ronde. De spelen werden gedurende 700 jaar in het gehele Romeinse Rijk gehouden. Dit onthult een duistere keerzijde van een beschaving die als basis geldt voor de Europese samenleving.

Gladiatoren konden krijgsgevangenen zijn, maar ook wel veroordeelde misdadigers of mensen die zich vrijwillig aanmeldden in de hoop op roem en prijzen. Als je wist te overleven, dat was de gok.

Gladiatorengevechten waren onderdeel van het middagprogramma. De ochtend was gereserveerd voor spelen waarin men dieren tegen elkaar liet vechten.  De pauze tussen die twee onderdelen in werd gebruikt voor openbare executies. Gedurende de hele dag zagen bezoekers dus mensen en dieren sterven met als climax het middaggedeelte.

De spelen waren diepgeworteld in de Romeinse cultuur. In de 5^e eeuw, onder invloed van de toenemende macht van de christelijke kerk, werden de spelen aan banden gelegd. Christenen wilden af van de geldverslindende spelen en richtten zich op het geven van aalmoezen aan weduwen, wezen en armen en het verzorgen van zieken. In 529 verbood keizer Justinianus de spelen.

Sidebottom bagatelliseert en ridiculiseert de rol van de kerk en het christelijk geloof in dit proces. Bisschoppen die waarschuwden tegen de spelen noemt hij ‘zedenpredikers’ (blz. 136, 179) en ‘denigrerende geloofsfanaten’ (blz. 138), hun preken ‘deprimerende zedenpreken’ (blz. 136), hun leer ‘een agressieve ideologie’ (blz. 330). En het is zonder meer een karikatuur om te stellen dat christenen zich ‘verkneukelden’ in de dag van het Laatste Oordeel. Dan zouden bezoekers van de arenaspelen zelf slachtoffer worden ‘en voorgoed in het hellevuur branden’ (blz. 330).

Het is opmerkelijk dat Augustinus in zijn ‘Belijdenissen’ de spelen niet alleen afkeurt vanwege de wreedheid, maar ook omdat het slecht was voor wie ernaar keken. Waar we naar kijken, vormt ons. Goede verhalen en mooie beelden kunnen ons daarentegen leren wat echt waardevol is in het leven. Hiermee raakt Augustinus de kern aan: de spelen zijn slecht voor iedereen ongeacht of ze deelnemer dan wel toeschouwer zijn.  Zijn visie op wat het beeld met mensen doet, wordt gedeeld door moderne psychologen. De Amerikaan Jonathan Haidt wijst in zijn boek ‘Generatie Angststoornis’ op mentale problemen bij jongeren als gevolg van wat ze zien op sociale media.

Op bladzijde 128 en bladzijde 325 heeft Sidebottom het over ‘Galen’ lijfarts van keizer Marcus Aurelius. Deze arts begon zijn loopbaan in de gladiatorenschool van Pergamum. De naam ‘Galen’ is ongebruikelijk. Wij kennen hem beter onder de ingeburgerde naam ‘Galenus’. In de zoekbalk van Google krijg je geen hits als ‘Galen’ wordt ingetikt, ook niet onder vermelding van ‘arts’.

Al met al, en even afgezien van de faux pas met betrekking tot het christendom, schreef Sidebottom een grondig en fascinerend boek over het Romeinse Rijk met de arenaspelen als uitgangspunt en rode draad. Het boek is voorzien van een fraai fotokatern, en de daarin opgenomen afbeeldingen worden in de tekst van het boek toegelicht.

Harry Sidebottom doceert Klassieke Geschiedenis in Oxford. Naast non-fictieboeken over de Romeinse tijd, schrijft hij ook historische boeken over dezelfde periode.

ISBN 9789463824255 | Paperback | Omvang 447 bladzijden | Uitgeverij Balans | 3 oktober 2025
Vertaald door Maaike Post

© Henk Hofman 9 oktober 2025

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.