Mijn vriend Vladimir Ivanovitsj
Reizen door Rusland
Hans Olink

‘I cannot forecast to you the action of Russia. It’s a riddle wrapped in a
mystery inside an enigma.’
(Sir Winston Churchill, 1939, BBC)

Soms heeft een boek je al bij de lurven voordat het echt begin, in dit geval zelfs al bij het lezen van de toelichting op de coverfoto. Vijftien jaar voor het schrijven van dit boek vindt Hans Olink een stapeltje schimmige foto’s bovenop een grijze vuilnisbak in Moskou. Wazige foto’s met straatbeelden, allemaal bij avond genomen. De laatste afbeelding, die uiteindelijk dus op de voorkant van dit boek is belandt, fascineert hem het meest; een straat in het avondlicht met mensen en bomen. Sommige mensen zie je scherp, andere zijn slechts contouren. Juist omdát je niet precies weet waar je naar kijkt, raakt deze foto hem.  Hij sluit naadloos aan op zijn kijk op Rusland, waar je nooit, ook al kom je er nog zo lang, weet wat je nu precies ziet. Hij herkent zich dan ook zeer in het bovenstaande citaat van Churchill. De laatste jaren heeft hij het gevoel dat hij Rusland minder begrijpt dan ooit, of dat überhaupt weet wáár hij naar kijkt.

Om dat alsmaar toenemende gevoel van vervreemding te ontrafelen, besluit hij dit boek te schrijven, met als uitgangspunt zijn decennialange vriendschap met zijn Russische vriend en tolk Vladimir Ivanovitsj. De afgelopen dertig jaar maakte zij samen ontelbare reizen door de voormalige Sovjet Unie en het Rusland van Gorbatsjov, Jeltsin en Poetin. Samen zagen ze de voormalige Sovjet Unie uiteenvallen en veranderen. Dit boek doet verslag van hun reizen van 1986 tot nu en neemt ons mee naar Moskou, maar ook de woestijn van Oezbekistan, naar een gevangenenkamp in Siberië, naar de bergen van Tuva en naar de uitvinder van de Kalasjnikov in Udmurtië. Ook bezoeken ze vrienden van Vladimir die model staan voor de nieuwe rijke Russen, zoals Pjotr die zich in de jaren negentig ontpopt heeft tot Wodkamiljonair en Eva die inmiddels directeur is van een instituut voor plastische chirurgie.

Meer nog dan collega’s zijn de twee mannen in de loop van de jaren zeer goede vrienden geworden, ze bezoeken elkaar in Moskou en Amsterdam en kennen elkaars familie en vrienden. Vladimir is een goedmoedige rustige Rus. Hij reist als tolk de hele wereld over en spreekt vele talen. Op zijn rechterpols zie je, als je goed kijkt, een litteken. Ooit ontstaan toen hij twee vrienden, die slaags geraakt waren tijdens een drankgelag, probeerde te scheiden. Dat hij gewond was geraakt beschouwde hij als een incident dat het  logisch gevolg was van zijn vriendschap. Die houding spreekt Hans Olink erg aan en vanaf dat moment beschouwt hij zichzelf als zijn vriend. Ze bespreken altijd alles, alleen in politiek toont Vladimir nooit bovenmatige interesse. Maar in de loop der jaren, als Poetin al enige tijd aan de macht is, verschuift dat en sluipt de politiek in hun gesprekken.

Ineens voeren ze verwarrende, verhitte discussies over de Olympische Winterspelen in Sotsji, over  het homo-onvriendelijke klimaat in Rusland,over de zelfmoord van de asielzoeker Aleksandr Dolmatov en over de  annexatie van de Krim door Poetin. Het zijn rimpels in hun vriendschap die in het begin nauwelijks opvallen, tot ineens vrij uit het niets de bom barst tijdens een etentje met wederzijdse vrienden als Vladimir weer eens in Amsterdam is en Hans naar Vladimir’s mening vraagt over een tv-toespraak van Poetin die in zijn ogen nogal nationalistisch was. Het ene woord lokt het andere uit, Hans vindt Vladimir ‘verpoetiniseerd’ en Vladimir vindt hem een aanhanger van de marionettenkliek in Kiev en voor ze het weten zijn ze voor het eerst in de dertig jaar dat ze elkaar kennen in een laaiende ruzie verwikkeld. Ze nemen verkoeld afscheid van elkaar en dat wordt er niet beter op als kort daarna de MH-17 neerstort boven de Oekraïne en iedereen op het Westelijk halfrond naar Poetin wijst als de schuldige.

Zal hun vriendschap de politieke meningsverschillen overleven? En hoe komt het dat zij die al zo lang met elkaar verbonden zijn ineens zo lijnrecht tegenover elkaar staan? In het peinzen hierover besluit Olink dit boek te schrijven, niet alleen over hun vriendschap. Hij hoopt al schrijvend het waarom van deze vervreemding met terugwerkende kracht te kunnen ontrafelen, om die weer ongedaan te kunnen maken…

‘Hoeveel politiek meningsverschil kan een vriendschap verdragen? Vraag ik me voortdurend af. Ik ben er altijd van uitgegaan dat vriendschap de grenzen van politiek overstijgt. Een politieke mening die niet de mijne is, hoeft geen beletsel te zijn voor een jarenlange vriendschap. Of is dat naïef gedacht? Ga ik teveel uit van het Nederlandse landschap? Soms telefoneer ik in gedachten met hem en debatteren we tot diep in de nacht. In werkelijkheid durf ik dat nog niet aan, bevreesd als ik ben dat onze volgende ruzie onherstelbare gevolgen heeft. Toch moet ik proberen te achterhalen waarom onze vriendschap op springen staat. Misschien moet ik eerst wel begrijpen wat Poetin drijft.’

Het blijkt een buitengewoon origineel en doeltreffend idee om deze mannenvriendschap als uitgangspunt te nemen om wat meer te begrijpen van het Rusland van nu. Olink ontziet zichzelf niet en is ook bereid om te onderzoeken of zijn, en onze, westerse kijk op de dingen niet te eendimensionaal is. Hij verdiept zich in de drijfveren van Poetin, én in Russische burgers als Vladimir voor wie het schier onmogelijk is objectieve informatie tot zich te nemen. Tegelijkertijd schets hij door het onder ogen zien van hun vastgelopen vriendschap een groter beeld van het onbegrip tussen het Westen en Rusland.

Het boek geeft  een scherp beeld van de invloed van heden en verleden op de Russische burgers en machthebbers, en geeft tegelijkertijd  pijnlijk weer hoe een jarenlange vriendschap je door al die veranderingen blijkbaar door de vingers kan glippen. Als lezer kun je alleen maar hopen dat het met die vriendschap tóch nog goed komt. Een aanrader voor iedereen die, juist in deze verwarrende tijden, iets meer wil begrijpen van het enigma wat Rusland is.

Luister ook het radioverslag wat Hans Olink maakte van bezoeken bij de vrienden van Vladimir in april 1998… 

ISBN 978-94-92395-160 | Paperback | 260 pagina's | Uitgeverij Prominent | november 2017

Willeke, 29 januari 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer. klik HIER