Kinderkroniek 1940 - 1945
brieven, getuigenissen en dagboeken uit de Shoah
Guus Luijters

In 2008 begon Guus Luijters aan een project, dat misschien wel het belangrijkste project van zijn leven zou worden; hij wilde alle kinderen die door de Duitsers vanuit Nederland waren gedeporteerd om in een kamp te worden vermoord, een naam geven, als het mogelijk was met een foto erbij. Vier jaar werkte hij er aan en in 2012 verscheen het zeer indrukwekkende, 960 pagina’s tellende In Memoriam, en daarna nog In Memoriam Addendum, met aanvullingen en verbeteringen op dit eerste boek.

Tijdens het schrijven van deze boeken verzamelde Luijters echter zoveel informatie dat de behoefte ontstond nóg een boek te schrijven, samengesteld uit publicaties, brieven, getuigenissen en dagboeken uit de Shoah. Zo kwam deze Kinderkroniek tot stand. Het bijzondere van dit boek is de fragmenten chronologisch zijn samengesteld, vanaf 1940 tot 1945, en per kamp. Zo zie je de gebeurtenissen in Nederland door heel veel gewone kinderen gedocumenteerd, compleet met hun angsten en verwondering; het uitbreken van de oorlog, het verschijnen van de eerste bordjes met verboden voor Joden, kinderen die ineens niet meer welkom zijn op clubs, kinderen die niet meer welkom zijn op niet Joodse scholen, het verplicht dragen van de Jodenster in 1942 en kort daarna  de verslagen uit Westerbork en Vught, waar duizenden wachten op hun deportatie, en de deportaties van anderen vaak al maanden aanschouwden. Tot slot volgen er ook nog verslagen, brieven en notities uit de verschillende kampen.

Wat het boek hartverscheurend maakt, is dat bij ieder fragment wordt weergegeven wanneer de kinderen die in het fragment aan het woord zijn, of genoemd worden, op transport gegaan zijn en wanneer en waar ze zijn vermoord. Bijna meer nog dan alle verhalen maakte dat indruk op me. Geen anonieme getallen, maar kinderen met een naam en een gezicht. Dat is natuurlijk precies de bedoeling van deze boekenreeks.
Het maakt, met briefjes als hieronder, dat dit boek nauwelijks door te komen is zonder een brok in je keel. Vaak las ik maar een paar bladzijdes per keer, omdat meer niet te doen was. Dat toont echter ook precies het belang van dit boek en zijn andere boeken aan; met een naam en een geschiedenis ben je niet meer anoniem en blijven de details van je leven bewaard:

Briefje van Leo Meijer, geschreven in kamp Westerbork;

“Lieve Sint en Piet ik ben heel erg blij met dat rol pepermunt en ik geef u nu het laatste stuk roggebrood voor u paard en nu ziet u in mijn schoen  een jongetje en ook twee konijnen die de mat klopen en vont u ook de andere dingen mooi u twee brievjes heb ik ontvangen en hebt u ook het roggebrood aan het paard gegeven mijn vader is ziek en en ik vind het in westerbork erg naar weet u nog van vroeger toen ik nog in zwijndrecht woonde en dat u mij toen een locomotief met wagens en rails gegeven heeft”

Leo Meijer (1935) werd met zijn moeder Charlotte Rozeboom ( 1904) op maandag 4 september 1944 met transport 102 naar Theresienstadt  gedeporteerd. Op woensdag 4 oktober werden ze naar Auschwitz gedeporteerd waar ze op vrijdag 6 oktober 1944 zijn vermoord.

De statistieken zijn verbijsterend. Een kind dat naar een vernietigingskamp ging had nauwelijks kans om te overleven, meestal gingen kinderen meteen, of na enkele dagen door naar de gaskamers. Vanuit Nederland werden 10.600 naar Auschwitz gedeporteerd, tussen de 130 en 140 kinderen keerden terug. Van de bijna 7000 kinderen die naar Sobibor werden gedeporteerd, overleefde er zes.

Op de cover van dit boek staat een foto van een meisje met een strik, gefotografeerd op het terrein aan de Polderweg in Amsterdam.  Ze kijkt onverschrokken recht in de lens van een SS-er, die een reportage maakte voor een weekblad. Een iconische foto. Luijters heeft de afgelopen jaren, met de gedrevenheid die hem tekent, alles in het werk gesteld om de identiteit van dit meisje te achterhalen. Bij de publicatie van dit boek, begin deze maand, was dat niet gelukt en in de laatste regel van dit boek verzucht hij dat we waarschijnlijk nooit te weten zullen komen wie dit meisje was.
Maar het verhaal heeft inmiddels een onverwachts actueel vervolg, want na een interview in de Gooi- en Eemlander van afgelopen zaterdag duikt er een onvermoede jeugdvriendin van het meisje op. Het meisje blijkt Rebecca te heten en na onderzoek komt Luijters er tot zijn stomme verbazing, ze stond tenslotte al op het perron om afgevoerd te worden, achter, dat ze de oorlog overleefd heeft. Ik zag hem dit relaas op tv doen en was wederom getroffen door de bewogenheid en grenzeloze betrokkenheid van deze man.

Mede daardoor is dit wederom een zéér indrukwekkend boek geworden. Gruwelijk, indringend en ontroerend tegelijkertijd. Een belangrijk boek ook, zeker in combinatie met de twee voorafgaande boeken. Juist door details in briefjes en data als hierboven krijgen mensen een naam en een geschiedenis en worden ze uit de anonimiteit gehaald. Het is goed dat er mensen zijn als Luijters zijn, die het als hun levenstaak zien de geschiedenis zichtbaar te blijven maken, zodat ook de nieuwe generaties er kennis van kunnen nemen.

Niemand mag onbenoemd blijven.

ISBN  978 90 468 1535 9 Paperback 255 pagina’s Uitgeverij Nieuw Amsterdam september 2013

© Willeke, 6 september 2013

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER