De Tovenaar en de Profeet
Twee grondleggers en hun concurrerende ideeën over een leefbare toekomst op onze planeet
Charles C. Mann

Het voortbestaan van onze planeet staat op het spel. Halverwege deze eeuw zijn er tien miljard mensen. Hoe moeten we die voeden? Hoe is het met de beschikbaarheid van grondstoffen en energie? Groeien de problemen van vervuiling en klimaatverandering ons niet boven het hoofd? 

Sommigen beschrijven in dit boek de toekomst van de mens al in apocalyptische termen. De mens is bezig met zelfvernietiging en dat zou een onvermijdelijk biologisch principe zijn. Elke soort groeit door tot over de grens van een leefbaar bestaan en gaat daarna ten onder.
Charles C. Mann houdt het hoofd koel en beschrijft twee scenario’s om een ramp af te wenden.

Aanhangers van het eerste scenario zijn diegenen die hun hoop en vertrouwen op wetenschap en technologie vestigen. Dit zijn de ‘tovenaars’.
Het tweede scenario wordt aangehangen door mensen die oproepen tot een soberder leefstijl en een leven in overeenstemming met de mogelijkheden van de natuur. Dit zijn de ‘profeten’.

Charles C. Mann schrijft niet over de Tovenaar of de Profeet, maar over de Tovenaar en de Profeet. Hij maakt dus geen keuze. Beider aanpak leidt tot grote successen, maar ook tot mislukkingen. In beide gevallen zien we dat de beste bedoelingen averechts kunnen uitpakken. Voor zowel de Tovenaar als de Profeet geldt dat zij aanlopen tegen de menselijke natuur: mensen verkiezen ‘het huidige nut boven het toekomstige nut’ (blz. 363). Met andere woorden: de meeste mensen kijken altijd naar de voordelen op korte termijn en niet naar nadelen die nog ver weg in de tijd liggen.

Op blz. 361 constateert Charles C. Mann dat de opwarming van de aarde veel sneller gaat dan de berekeningen hadden aan gegeven. ‘We dachten altijd dat dit soort systemen voor zulke veranderingen duizenden jaren nodig hadden. Maar het gaat nu zo snel dat het angstaanjagend is.’ Aan de andere kant heeft Mann het in zijn boek over een aarde die honderdduizenden jaren oud is, zoals evolutionisten dat naar voren brengen. Maar als wetenschappelijke berekeningen naar de toekomst toe niet uitkomen omdat processen in de praktijk ‘angstaanjagend’ snel gaan, kan dat natuurlijk in het verleden ook het geval zijn geweest. Ineens lijken christenen met hun geloof in een jonge aarde niet meer zo wereldvreemd.

Dat gevoel wordt nog versterkt als Mann op blz. 368 beschrijft hoe een miniem verschil in beginvoorwaarden op termijn tot totaal andere uitkomsten kan leiden. ‘Een miniem verschil in beginvoorwaarden verandert de uitkomst dramatisch’. Ineens lijken die koolfstofdateringen waarmee de ouderdom van de aarde wordt bepaald minder solide dan wetenschappers doen voorkomen. Mijn vraag is waarom Mann deze constatering wel toepast als het over de toekomst gaat, maar weer niet als het over het verleden en de ouderdom van de aarde gaat.

Het boek van Mann komt zowel beklemmend als bevrijdend over. Beklemmend vanwege de reële rampen die de mensheid als geheel boven het hoofd hangen. Bevrijdend omdat Mann geen doemdenker is, maar laat zien hoe steeds weer op tijd nuchtere bezinning het wint van de hebzucht. Het is vurig te hopen dat dit ook nu weer het geval zal zijn.

Mann schreef zijn boek uit zorg over zijn kinderen. En inderdaad, je moet er niet aan denken wat je kinderen en kleinkinderen mee moeten maken als deze planeet bezwijkt onder wat ik maar even ‘de vraatzucht van onze generatie’ noem. Het lijkt nu nog een onmogelijke opgave om het roer om te gooien. De dingen hangen immers met elkaar samen. Stel dat we stoppen met nodeloze vliegvakanties en cruisetochten. Dan heeft dat catastrofale gevolgen voor het hotelwezen, de horeca, de taxichauffeurs, de winkeliers, noem maar op. Het voorbeeld laat zien dat we bijna niet meer terug kunnen. Er toch zal er een weg gevonden moeten worden! Op blz. 389 wijst Mann op kernenergie als een betrouwbare, goedkope en veilige optie. Het grote probleem is weer hoe het gevaarlijke radioactieve afval verwijderd moet worden, meldt hij.

Het is duidelijk: we moeten keuzes maken. Wetenschappers moeten consequenties van de verschillende keuzes duidelijk maken. Politici moeten de moed hebben verkiezingen in te gaan met impopulaire plannen. Kiezers moeten het verantwoordelijkheidsbesef hebben om niet voor het kortetermijnbelang te kiezen.

Charles Mann schrijft ontzettend boeiend. Het is niet alleen heel knap zoals hij ingewikkelde thema’s op een eenvoudige wijze uitlegt, het boek is ook interessant vanwege alle boeiende personen en hun lotgevallen. Voor mensen die zich bekommeren om het milieu en die het nieuws hierover goed volgen, is dit boek echt een aanrader. Het brengt structuur aan in een ingewikkeld vraagstuk. Bovendien is het altijd nuttig de voorgeschiedenis van dit thema goed te kennen.

Samenvattend: De Tovenaar en de Profeet is een ontzettend pakkend boek geworden over de milieu-, energie-, klimaat- en voedselproblematiek, waarin wetenschappers en politici een weg zoeken om het voortbestaan van de mensheid te waarborgen. Het boek getuigt van de gemakzucht en de achteloosheid waarmee mensen de natuur vernietigen, maar ook van de enorme strijd en creativiteit van mensen om de natuur te beschermen.

Het boek wordt afgesloten met een uitgebreid notenapparaat, een literatuurverwijzing en een register. Verspreid door het boek heen zijn talloze foto’s opgenomen. In zijn Dankwoord bedankt Charles C. Mann de Nederlandse vertaler Bart Voorzanger die de schrijver voor ‘tientallen flaters’ behoed heeft, zodat ‘de Nederlandse versie vast beter is dan mijn Engelse’ (blz. 541). Ik geloof het graag en sluit me hierbij aan door de Nederlandse versie van harte bij u aan te bevelen.

ISBN 9789046823859 | Paperback | 688 blz. | Uitgeverij Nieuw Amsterdam | september 2018

© Henk Hofman, 22 oktober 2018

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER