Zoetwateroorlog
Hoe de Nederlandse marine de Fransen bestreed op de Waterlinie, de rivieren en de Zuiderzee, 1672-1673
Anne Doedens mmv Liek Mulder

Het is een wonder dat de Republiek in 1672 de gecoördineerde aanval van Frankrijk, Engeland, Münster en Keulen heeft doorstaan. Lodewijk XIV, de Zonnekoning, heeft zijn doel om de Republiek te vernietigen net niet bereikt. Dit boek noemt daar drie reden voor.

- In de eerste plaats had de koning in de zomer van 1672 daadkrachtiger moeten optreden, maar hij aarzelde over de te voeren strategie. Dat kostte tijd en die tijd hebben de Nederlanders benut om de Waterlinie op orde te brengen. 
- In de tweede plaats kwam er een internationale coalitie in het geweer tegen de dreigende Franse hegemonie in Europa. Dat noodzaakte de koning om zijn krachten te verdelen.
- In de derde plaats was er het krachtige optreden van de Nederlandse marine op de rivieren en de Zuiderzee. De Fransen beschikten niet over varend materieel en konden dus weinig inbrengen tegen de Nederlandse maritieme overmacht.

Dit boek legt de focus op de strijd op de binnenwateren in de Republiek. Het is een betrekkelijk onbekend verhaal en de auteurs willen met hun boek een bijdrage leveren aan een historisch verantwoorder beeld van de geschiedenis van het Rampjaar. De Waterlinie hield dankzij de inzet van de marine de Fransen buiten het hart van Holland. Het accent ligt op de zoete binnenwateren, vandaar de titel van het boek, maar ook op het zoute water van de Zuiderzee is stevig gevochten. De auteurs besteden een apart hoofdstuk aan dit onderwerp.

Nadat admiraal De Ruyter de gezamenlijke Engels-Franse vloot had verslagen was de dreiging van een landing op de kust voor geruime tijd verdwenen. In allerijl konden daarna matrozen en mariniers aan land worden gebracht en verspreid over de Waterlinie ingezet worden om de Franse opmars tot staan te brengen. Dat lukte en dat was bepalend voor de uitkomst van de strijd. In de woorden van de auteurs:

“De Waterlinie werd een niet te nemen barrière die daardoor voor een groot deel verantwoordelijk was voor de uiteindelijke mislukking van de Franse invasie” (blz. 33).

Voor de strijd op het water werd volop gebruik gemaakt van zogenaamde “uitleggers”. Dat waren kleine schuiten met weinig diepgang waarmee men kon varen over ondergelopen polders. Daarmee kon men personeel en materieel vervoeren, rivieren en kanalen blokkeren, Franse eenheden onderscheppen en patrouilleren op de Zuiderzee.

Terzijde kan de lezer uit dit boek opmaken hoe belangrijk het optreden was van admiraal De Ruyter die de vijandelijke vloot in bedwang hield en dat van Willem III die te land in hoog tempo de tegenstand mobiliseerde. Dat de Republiek in het uur van de nood over deze capabele leiders kon beschikken, deed de aanvankelijke paniek over de snelle opmars van de Fransen omslaan in vastberaden tegenstand.

De auteurs zijn goed geslaagd in hun streven om de militaire geschiedenis van het Rampjaar te herwaarderen. De mogelijkheid om in de strijd gehard vlootpersoneel in te zetten was cruciaal voor de strijd op de Waterlinie. Het ging op de binnenwateren niet om omvangrijke en massale gevechten of zeeslagen, maar om een veelheid van kleine acties verspreid over het uitgestrekte gebied dat onder water was gezet.

De auteurs laten de bronnen voor zich spreken. Dat zijn ooggetuigen en notulen van de Staten-Generaal, admiraliteiten en stadsbesturen. Verslagen van bestuurders en vlagofficieren waarin een levendig beeld van de campagne wordt gegeven zijn soms in extenso opgenomen. De lezer kan daardoor de spanning van de gevechten als het ware meevoelen.

De vormgeving van het boek is erg geslaagd. Het boek ligt prettig in de hand en er is een veelheid aan afbeeldingen en kaarten opgenomen. Aan het eind van het boek is een uitgebreide tijdlijn opgenomen en natuurlijk ontbreken literatuuropgave, notenapparaat en register niet.
Kortom: een boek dat een onmisbare en waardevolle aanvulling is op de maritieme geschiedschrijving van deze periode.

Anne Doedens is historicus en was werkzaam bij Hogere Onderwijsinstellingen in Amsterdam. Hij is de vruchtbare schrijver van meerdere boeken over de Nederlandse geschiedenis van de 16^e tot 20^e eeuw.

Liek Mulder is ook historicus en was docent geschiedenis en maatschappijleer in het voortgezet onderwijs.

Margreet van de Burgt ontwierp omslag en binnenwerk.

ISBN 9789464565546 | Paperback | Omvang 272 bladzijden | Uitgeverij Walburgpers | 17 september 2025

© Henk Hofman, 3 oktober 2025

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.