De Watergeuzen
Een vergeten geschiedenis (1568-1575)
Anne Doedens en Jan Houter

Dit boek wil een leemte opvullen. De geschiedschrijving van de Opstand tegen Spanje richt zich volgens de auteurs eenzijdig op de grote rol die de Watergeuzen speelden op de Hollandse en Zeeuwse wateren. Nog belangrijker echter is volgens hen de strijd die de Watergeuzen in de Waddenzee leverden tegen de vijand. De scheepvaart uit steden als Amsterdam, Enkhuizen en Hoorn verliep immers via de Zuiderzee en het Marsdiep bij Den Helder en het Vlie bij Texel naar de Oostzee en de Middellandse Zee. Met het beheersen van deze waterroutes knepen de Watergeuzen het vervoer van handelswaar naar en uit Noord- en Zuid-Europa af.

Vooral een blokkade van graantoevoer naar Amsterdam was een strop om de hals van de Amstelstad. De Hollandse steden in het Noorderkwartier waren daarom bijna wel gedwongen – in hun eigen belang – de zijde te kiezen van de prins van Oranje. Bovendien vloeide een deel van de opbrengst van de buit die de Watergeuzen maakten in de oorlogskas van de prins. Een deel, want de geuzen droegen lang niet alles af van hetgeen zij volgens de door de prins verstrekte kaperbrieven zouden moeten doen. Met de kaperbrieven legitimeerde de prins het optreden van de geuzen; in principe was een derde van de buit voor hem. De Watergeuzen gingen echter nogal eens hun eigen weg. Niet alles waar de prins recht op had, kwam ook bij hem terecht. De prins moest bovendien afstand nemen van geuzen die zich schuldig maakten aan roven en stelen.

De twee auteurs onderbouwen hun these vakkundig en overtuigend. Zij halen hun materiaal uit officiële rapporten, brieven, scheepjournaals en dagboeken. De ruime citaten uit deze bronnen in hun boek geven een levendig ooggetuigenverslag van de strijd om de Waddenzee en de Zuiderzee.

Het boek opent met een beschrijving van het dagelijks leven in de 16e eeuw, gekenmerkt door grote armoede, op Texel, Terschelling en Ameland. Daarna volgen enkele hoofdstukken waarin het optreden van de geuzen, hun raids op het vasteland, de met wisselend succes uitgevochten zeeoorlog met de Spaanse vijand, de buit die de geuzen maakten en de behandeling van gevangengenomen geuzen, centraal staat.

In hoofdstuk 6 wordt de slag bij Vlieland beschreven (maart 1572). In hoofdstuk 7 komt de slag op de Zuiderzee aan de orde (1575). Deze zeeslag, waarin de befaamde Jan Haring sneuvelde, werd door de geuzen overtuigend gewonnen. Die overwinning was een beslissend moment in de strijd tegen Spanje. Hij bevestigde de heerschappij van de geuzen op de Zuiderzee. Drie jaar later kiest Amsterdam voor het protestantse geloof, waarmee de stad in het kamp van Oranje terecht komt. De stad kon zich nu vrij ontplooien en maakte in de eeuw daarna een onstuimige groei door. Amsterdam groeide uit tot een stad met wereldmacht.

In het laatste hoofdstuk wordt beschreven hoe de Waddeneilanden vanaf 1575 in rustiger vaarwater kwamen en trekken de auteurs hun conclusies. Een lijst met bronnen en het notenapparaat complementeren het boek.

De strijd werd hard en vaak wreed gevoerd. Na de slag bij Vlieland (1572) werden de hoofden van gevangengenomen geuzen afgehakt. De koppen werden in zout gelegd. De ingezouten en bebloede koppen werden in triomf tijdens een parade Groningen binnen gedragen door gevangenen, die daarna zelf, na gruwelijke martelingen te hebben ondergaan, werden onthoofd. Oorlog gaat altijd gepaard met gruwelen. Er is blijkbaar geen kruid tegen gewassen. In onze tijd kan de Conventie van Genève en kunnen oproepen van de VN het oorlogsgeweld evenmin aan banden leggen. Oorlogvoering is per definitie inhumaan, ook al kan oorlog om een gerechtvaardigde reden gevoerd worden. De Tweede Wereldoorlog tegen nazi-Duitsland is daarvan een voorbeeld.

Een punt waar ik even de aandacht op vestig is de term ‘Landgangen’ die gebruikt wordt bij het overzichtskaartje op blz. 16. Pas op blz. 73 wordt duidelijk dat met landgangen de raids zijn bedoeld die de geuzen op de kusttreek uitvoerden. Dat een recensent niet over meer weet te klagen, geeft al aan dat dit boek uitstekend is geschreven.

Anne Doedens was docent Nieuwe Geschiedenis in het Hoger Onderwijs. Jan Houter is geschiedschrijver over en van Vlieland. Zij voegden met dit boek een nieuw deel toe aan een aantrekkelijke reeks boeken van de WalburgPers over het verleden. Men raadplege daarvoor de website van de uitgever.

ISBN: 9789462492868 | Paperback | 192 pagina's Met 2 fotokaterns, deels in kleur | Uitgeverij: WalburgPers | februari 2018

© Henk Hofman, 8 maart 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER