Gloed
Sándor Márai

Dit gevoel kennen alleen mannen. Het heet vriendschap.
(Sándor Márai)

De generaal krijgt bezoek. Minutieus wordt alles voor de ontvangst voorbereid. Alle details moeten kloppen. De ontvangstkamer moet er exact uit zien als eenenveertig jaar geleden, toen de gast (Konrad, de luitenant) voor het laatst samen met Henrik (de generaal) en diens vrouw Krisztina het avondmaal genoot. De dag nadien immers verdween Konrad op mysterieuze wijze. Nochtans waren Henrik en Konrad van jongs af aan onafscheidelijk, ondanks hun verschillende achtergrond en afkomst. Maar er is een geheim...
En om dit geheim draait het hele verhaal, dat zich afspeelt in de tijdspanne van één dag en nacht. Het eerste gedeelte van het boek brengt ons, de lezers, heel gedetailleerd het verhaal van een vriendschap, die een aanvang neemt op school. Dat niets de vriendschap in de weg staat, is misschien te veel gezegd. Want alhoewel de afkomst van de generaal (rijk) duidelijk verschilt van die van de luitenant (arm), klaagt deze laatste niet. Misschien is ook de muziek wel een hindernis. Terwijl Konrad heel muzikaal is, beperkt de interesse van Henrik zich tot het functionele ervan in het leger. In het tweede gedeelte van het boek wordt dan het geheim ontrafelt.

De achtergrond waartegen het verhaal zich afspeelt is de rumoerige tijd van net na de Eerste Wereldoorlog, in Hongarije. Een alwetende verteller brengt het hele verhaal, waarbij de klemtoon ligt op de interpretatie hiervan door Henrik, met slechts af en toe een inbreng van Konrad. Terwijl het eerste gedeelte van de geschiedenis bovendien heel wat beschrijvingen uit het verleden, en van de ruimte bevat, wordt het tweede gedeelte toegespitst op wat er gebeurde de dag voor Konrad’s verdwijning, en het waarom.

De omgeving waarin het verhaal zich afspeelt (het oude kasteel) is een weerspiegeling van de deprimerende sfeer in Hongarije, die lijnrecht staat tegenover de sfeer in Frankrijk (muziek en lichtvoetigheid), het geboorteland van de moeder van de generaal.

Zo is het verhaal opgebouwd rond een reeks van tegenstellingen (arm versus rijk, deprimerend versus lichtvoetig, donkere geslotenheid versus licht en vreugde), die uiteindelijk in het drama uitmonden. Continu wordt de spanning opgebouwd. Belangrijke vragen worden gesteld, zonder direct een antwoord te krijgen. Of er zijn kleine vooruitwijzingen, die pas later helemaal duidelijk worden. Een voorbeeld moge dit illustreren. Wanneer Henrik zijn gast ziet aankomen, zegt de auteur

Hij had één oog gesloten, als een jager die zijn wapen richt.

'Gloed’ als titel van dit boek is misschien niet direct duidelijk, het is pas wanneer de vriendschap uitvoerig beschreven is (een vriendschap die trouwens volgens de generaal nu, tijdens het gesprek, nog altijd bestaat), en het geheim naar boven komt, dat de term voor het eerst opduikt in de beschuldiging van de generaal aan het adres van Konrad, dat hij hem eigenlijk haatte,

met een passie waarvan de hittegraad slechts te vergelijken is met de gloed van grote liefdesbetrekkingen.

Het thema van dit boek is volgens mij de confrontatie tussen vriendschap enerzijds, en situaties die deze vriendschap in de weg zouden kunnen staan anderzijds. Situaties, die kunnen leiden tot schuldgevoel, en tot (eventueel later betreurde) acties om met deze schuldgevoelens om te gaan. Wat er gebeurd is, is op zich niet zo belangrijk. Wel de gevoelens, die er aan ten grondslag lagen, of er uit voortgevloeid zijn. Echt schokkend zijn de gebeurtenissen in onze hedendaagse opvattingen niet, misschien wel nog toen het geschreven werd (1942). Het boek getuigt van een diep inzicht in de menselijke psychologie.

Commentaren :
een literaire sensatie (Die Zeit),
een boek vol tijdloze schoonheid (Corriere della Sera),
een grandioze roman (Frankfurter Allgemeine),
een buitengewoon boek (La Reppublica).

ISBN 978 90 284 2100 4 Hardcover 156 pagina's | Wereldbibliotheek | juni 2010
Vertaald door Mari Alföldy

© Lezer100, 5 oktober 2010

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Kentering van een huwelijk

Kentering van een huwelijk van de Hongaarse schrijver Sándor Márai is een roman in drie delen over liefde en verraad. Het verhaal speelt zich af in het Boedapest van rond de Tweede Wereldoorlog.
In het eerste deel vertelt Ilonka haar levensverhaal tegen een vriendin. Ze bevinden zich in een theesalon in Boedapest. De vriendin komt niet aan het woord. Je weet alleen dat ze er is doordat Ilonka zich tot haar richt. Ilonka is zeven jaar getrouwd geweest met Peter, maar er ontbrak altijd wat aan hun relatie. Peter was nooit echt de hare. Na drie jaar wordt er een zoontje geboren en door dit kind komen Ilonka en Peter nader tot elkaar. Net na zijn tweede verjaardag overlijdt dit kindje echter aan roodvonk. Zowel Ilonka als Peter worden verteerd door verdriet. Dan vindt Ilonka een stukje paars lint in Peters portefeuille en komt ze er geleidelijk achter dat Peter vóór hij haar kende hartstochtelijk verliefd was op het dienstmeisje van zijn moeder, Judit Aldozó, maar door het grote klasseverschil kon het nooit wat worden. De passie is echter nooit verdwenen. Nu begrijpt Ilonka waarom haar relatie met Peter zo moeizaam verloopt. Twee jaar na de dood van hun kindje scheiden Ilonka en Peter en trouwt Peter alsnog met Judit, maar ook dit huwelijk is geen lang leven beschoren.
In het tweede deel van het boek krijg je het verhaal van Peter te horen zoals hij het vertelt tegen een vriend in een café en in het derde deel krijgen we Judits versie te horen, verteld aan haar nieuwe geliefde in Rome.

Elk deel wordt dus vanuit een ander gezichtspunt verteld en dat levert drie zeer verschillende verhalen op omdat de hoofdpersonen hele verschillende achtergronden hebben. Sándor Márai slaagt erin om elk van de drie personen een eigen stem te geven. Door de gekozen vertelvorm heb je echt het gevoel dat het verhaal persoonlijk tegen jou verteld wordt en voel je je van tijd tot tijd opgelaten omdat het wel heel persoonlijk is allemaal en je je afvraagt of dat je allemaal wel aangaat.
Peter is eigenlijk een tragisch figuur. Hij is heel erg beschermd opgevoed in een burgerlijk milieu. Niet in staat om van zijn echtgenote te houden, kiest hij uiteindelijk toch voor zijn grote liefde, het dienstmeisje Judit die hem op haar beurt alleen maar gebruikt om het beter te krijgen. Het klasseverschil is onoverbrugbaar. De beide vrouwen zijn veel sterker dan dit schlemielige, zij het stinkend rijke, burgermannetje. Een groot gedeelte van het derde deel van het boek speelt zich af in de Tweede Wereldoorlog en beschrijft op zeer indrukwekkende wijze het beleg van Boedapest, waarvan mij weinig tot niets bekend was. Al met al een prachtig boek, mooie taal, meeslepend geschreven.
Ik heb onlangs ook het toneelstuk gezien wat naar dit verhaal gemaakt is (regie Ursul de Geer, hoofdrollen voor Huub Stapel, Will van Kralingen en Saskia Temmink). Het decor was een authentiek grand-café met veel spiegels en de drie verhalen werden door elkaar heen gespeeld. Heel knap gedaan.

Hardcover | 415 Pagina's | Wereldbibliotheek ISBN10: 9028421106 Vertaald door Henry Kammer

© Sarah, april 2007

Reageren? Klik hier!

De gravin van Parma

In het voorwoord schrijft Márai dat de lezer bij de beschrijvingen van zijn held direct aan Giacomo Casanova zal denken. Hij ontkent ook niet dat het over deze legendarische avonturier gaat maar het enige dat een historisch feit is in dit boek is de ontsnapping van Casanova uit de Piombi de beruchte Loden Kamers van Venetië. De rest berust op Márai's fantasie.
Het verhaal begint na deze ontsnapping. Samen met Balbi, een uit zijn orde gezette monnik, is Casanova op weg naar Bolzano. Haveloos en bebloed komt hij daar aan om in de herberg op arrogante wijze de beste kamers, wijn en eten op te eisen. Het plaatsje is gelijk in rep en roer. DE man waarvoor iedereen heimelijk bewondering heeft vanwege zijn brutale ontsnapping, in hún stadje. Zijn reputatie is hem vooruit gegaan, de mannen zijn op hun hoede, de vrouwen besteden meer aandacht aan hun uiterlijk en lopen opvallend vaak langs de herberg in de hoop een glimp van hem op te vangen. Casanova zelf denkt maar aan een ding, slapen! De dochter van de herbergier laat haar vriendinnen in zijn kamer om een blik op de beroemde man te kunnen werpen. Als Casonova plotseling ontwaakt houdt hij een vlijmscherpe tirade, waarbij hij niets heel laat van de vrouwen. Om daarna heel onverwacht te veranderen in een zachtaardige vriendelijke man.

In Bolzano wonen de graaf en gravin van Parma. De gravin, Francesca, is misschien de enige vrouw waar Casanova ooit echt van gehouden heeft. Zij is zijn gelijke en dat weet hij. Hij heeft diverse keren met de graaf gedueleerd om haar en moest steeds het onderspit delven. Casonova heeft moeten beloven dat hij nooit meer in haar buurt zou komen en toch... is hij nu in Bolzano.
Giacomo heeft ondertussen geld weten los te peuteren bij een goede vriend en beschermheer van hem. Hij kleedt zich weer als een vorst en laat elke dag de kapper komen om zijn haar te modelleren en zich te laten scheren. Deze kapper vertelt hem dat de graaf van Parma hem wil zien. Dit gegeven houdt Casanova vast in Bolzano, hij gaat op onderzoek uit waar de graaf en gravin wonen en probeert zoveel mogelijk informatie in te winnen.
Tot zover het verhaal, wat hier eigenlijk pas begint....

In de 8 dagen dat Casanova in Balzano is, maak je kennis met de innerlijke wereld van Casanova zelf, een man met zeer wisselende stemmingen, van melancholiek, neerslachtig, tot uitgelaten en opgewekt. Via zijn overpeinzingen ervaar je wat de gevangenisstraf voor hem betekent heeft, hij de vrijbuiter en avonturier opgesloten! Ook beziet hij zijn gevoelens voor Francesca en kom je er achter wat er nu werkelijk gebeurd is..
Net als in Gloed gaat het hier ook feitelijk om 3 personen, 2 mannen en een vrouw. Ook hier gaat het om gebeurtenissen in het verleden die nu nog zijn sporen dragen. Het is uiteindelijk Francesca die de uitkomst van de gebeurtenissen bepaalt en wel op schitterende wijze. Zij is degene die de touwtjes in handen heeft of trekt Casanova toch aan het langste eind?

Voor mensen die Gloed een mooi boek vonden is De gravin van Parma zeker een aanrader. Ook hier zijn de zinnen prachtig en is het eind adembenemend. Hoewel het gedeelte over Casanova zelf wel iets minder lang had gekund. Als eenmaal de graaf en gravin in het verhaal betrokken worden dan raak je weer onder de indruk van Márai's schrijfstijl. Márai heeft een diepte en inzicht die weinig schrijvers weten te evenaren.

ISBN 9789028420403 | Hardcover | 256 pagina's | Wereldbibliotheek | september 2004
Vertaald door Margreeth Schopenhauer

© Dettie, februari 2005

Reageren? Klik hier!

Hoorspel op CD naar het boek de Gravin van Parma

Het boek had ik gelezen en ik was zeer benieuwd hoe dit hoorspel zou zijn.
Het prachtige boek "Gloed" van dezelfde schrijver heb ik ook als toneelstuk gezien en ondanks dat het bijna één monoloog was, was het van het begin tot het eind adembenemend. Dus waarom zou een hoorspel dat niet kunnen zijn?

De hoes van de CD is mooi verzorgd en de CD zelf is bijna een schilderijtje. Er staan prachtig getekende vogels (lovebirds?) en bloemen op. Verder zit er een klein boekje bij met een biografie van Sándor Márai en een korte samenvatting van het verhaal geschreven door Michael Zeeman. Deze samenvatting mag je gezien de mooie taal die Márai gebruikt 'vreemd' noemen.
"Casanova's kerker was een doorzonwoning in vergelijking met haar huwelijk"[...]
"Casanova mag de gravin een nacht hebben maar dan moet hij opflikkeren"."[...]
"en geld voor haar eierstokken zal kiezen."
Deze beschrijvingen staat zo averechts op de taal die Márai gebruikt dat het bijna een belediging naar Márai is om deze platte zinnen te gebruiken.
Daarna volgt een korte toelichting over Casanova en enkele fragmenten uit 'Brieven van vrouwen aan Casanova'.
Op de achterkant van het boekje staat wie de stemmen inspreken van de personages in dit hoorspel.

Het hoorspel begint met klokgelui, blaffende honden, een ratelende kar en dreigende muziek en een "Vaarwel mijn stad, vaarwel" roepende Jeroen Krabbé. Jeroen Krabbé blijkt dus Giacomo Casanova te zijn.
Een verteller (Heyn van der Heyden) vertelt dat Casanova ontsnapt is uit de beruchte Venetiaanse gevangenis. In Bolzano wil Giacomo op verhaal komen en zijn zaken regelen. Giacomo neemt zijn intrek in herberg 'het hert' (herrrrrberrrrrg het herrrrt zegt de verteller met uitermate rollende r dus)
De herbergier geeft zijn dochter instructies, zij moet wel contact zoeken met Giacomo maar mag zich niet door hem laten verleiden. Het meisje, Teresa, geeft antwoord en ik dacht gelijk: dat is Wikkie de Viking!
Vrouwen bekijken Casanova door het sleutelgat en dan hoor je tien Wikkies.

Giacomo probeert natuurlijk Teresa te verleiden maar wat dan een zogenaamde gepassioneerde verleider moet zijn, is iemand die duidelijk een tekst opzegt, er spreekt geen enkele emotie uit. Ja er wordt nadruk op woorden gelegd maar een ingestudeerde nadruk.
Het meisje laat zich niet verleiden en praat met haar Wikkie-stemmetje heel onschuldig tegen Jeroen pardon Casanova. Ze wordt gekust en giechelt en kirt.
(Casanova praat uitermate beschaafd ABN.) Casanova vertelt aan Balbi, die met hem mee gevlucht is, dat hij een schrijver is. Maar nu nog niet: "Hoe kan ik schrrrijven als ik het leven nog niet doorrrr en doorrrr heb geprrrrrroefd." zegt Giacomo. Wéér die rollende r)

- Een vrolijk muziekje en een Italiaans lachende vrouw.-

Giacomo loopt een beetje te mopperen dat hij niet als de berrroemde rrrokkenjagerrr herrrkend worrrdt. Hij is immers de berroemde Venetiaan en schrrijverr! (Het is eigenlijk niet om aan te horen.)
Via de barbier hoort Giacomo dat De graaf van Parma hem graag een keer zou willen spreken. De graaf is getrouwd met Francesca. Francesca is DE grote liefde van Casanova, hij had met haar samen oud willen worden... daarom is hij haar ontvlucht.
De verteller: 5 jaar geleden heeft Casanova geduelleerd met de graaf om Francesca. De graaf heeft toen geëist dat Casanova nooit meer contact op zou nemen met Francesca.

- tussendoor knuffelt Casanova Teresa -

Opeens komt de graaf op bezoek in de herberg om Giacomo een voorstel te doen... En dan is het er en luister je geboeid.
De graaf (Bram van der Vlugt) ís een graaf! Is een man die gepassioneerd spreekt. Dit is het enige gedeelte dat de sfeer van het boek goed weergeeft. De graaf vraagt Giacomo één nacht met zijn vrouw door te brengen, onder de voorwaarde dat hij daarna Bolzano verlaat. Casanova gaat akkoord.
Maar het gaat niet zoals gepland was. Giacomo zou naar het huis van de graaf gaan maar de gravin had anders besloten. Vermomd als man komt zij bij Giacomo op bezoek... Naar dit gedeelte had ik uitgekeken. Maar wat in het boek een fantastisch woordensteekspel is tussen Francesca en Giacomo is het hier een keurig stukje van mensen die hun tekst opzeggen. De achterliggende frustratie en passie komt totaal niet uit de verf. De gravin (Ariane Schluter) is soms zelfs storend.

Einde hoorspel.

Al met al ben ik dus niet enthousiast over dit hoorspel. Je hoort wat maar het spel ontbreekt. Er is geen wisselwerking tussen de personages. Zelfs het instemmend gehum van Casanova is zo onecht dat het irriteert. Wat ik ook vreemd vond is dat alleen tussen de gesproken passages sfeergeluiden waren. Een ratelende kar, muziekje, blaffende hond enz. Tijdens de gesprekken of monologen is het angstwekkend studiostil. Indien het een hoorspel is verwacht je dat als Casonavo geknipt wordt je ook knipgeluiden hoort. Maar nee, geen enkel geluidje is te horen, dat maakt het er allemaal niet boeiender op.

Krabbé klonk zelfs af en toe verwijfd. Giacomo kán als een fat gezien worden maar wat Krabbé neerzette was verwijfd wat iets heel anders is. Ook vond ik storend dat een Italiaanse vrouwenversierder heel hoog algemeen beschaafd Nederlands sprak. Je krijgt nergens de indruk dat hier Casanova aan het woord is, het blijft Jeroen Krabbé. Jammer dat zo'n mooi verhaal op deze wijze neergezet is, alleen petje af voor Bram van der Vlugt!

ISBN 9077858035 | Wereldbibliotheek | Productie: Hoorspelfabriek/Byron Studios, Loosdrecht CD met booklet speelduur 70 minuten.

© Dettie, december 2005

Reageren, klik hier!