Het laatste station

Dit boek vertelt het verhaal over de laatste twee jaar van het leven van Lev Nikolajevitsj Tolstoj, beter bekend als Leo Tolstoj.
Tolstoj trouwde in 1862 op 34-jarige leeftijd met een 19-jarige bewonderaarster genaamd Sofja Andrejevna Bers.
Voor hun trouwen laat hij haar zijn dagboeken lezen waarin zijn uitbundige (ook seksuele) levenswijze beschreven staat opdat zij alles van hem weet en hem begrijpt.
In de eerste huwelijksjaren schrijft Tolstoj zijn beroemde romans Oorlog en vrede en Anna Karenina. Sofja blijkt een goede hulp zowel bij het schrijven, de correspondentie en zakelijke beslommeringen omtrent het landgoed Jasnaja Poljana. Zij krijgen samen dertien kinderen.

Rond 1880 raakt Tolstoj in een crisis, als deze crisis voorbij is bekeert hij zich tot het christendom, vindt hij zijn rijkdom beschamend en streeft vanaf die tijd eenvoud en barmhartigheid na, ook vleselijke zaken zowel in voedsel als seksueel opzicht verwerpt hij vanaf die tijd en blijft deze gedachten trouw tot aan zijn dood. Hij predikt liefde en hij wordt voor de bevolking bijna een heilige. Er worden communes door navolgelingen (Tolstojanen) opgericht die zijn gedachtengoed willen verspreiden. Rond het landgoed hangen veel mensen rond die Tolstoj willen spreken, hem om raad willen vragen of geld nodig hebben. Hij staat ze allen te woord en probeert iedereen naar beste kunnen te helpen.

In dit boek laat de schrijver de mensen aan het woord die zich in de laatste twee jaar van Tolstoj in zijn nabije omgeving ophielden. De schrijver heeft zich gebaseerd op dagboeken van o.a. Tolstojs lijfarts Makovitski, zijn nieuwe secretaris Valentin Boelgakov, zijn vrouw Sofja, zijn grote vriend Tsjerkov enz.
Wat voornamelijk naar voren komt is het grote gapende gat dat ontstaan is tussen Tolstoj en zijn vrouw na zijn crisis. Sofja strijdt voor haar kinderen, wil dat de rechten van zijn boeken in haar handen komen, ze probeert te redden wat er te redden valt nu Lev Nikolajevitsj het liefst als eenvoudige boer door het leven wil gaan en rijkdom verafschuwt. Zij mist de 'oude' Tolstoj.
Lev ergert zich aan de luxe waarmee zijn vrouw zich omgeeft. In de dagboeken van de arts, de dochters van Tolstoj én van Tsjerkov wordt zij afgeschilderd als een verschrikkelijke, hysterische vrouw. Toch blijven ze bij elkaar al heeft Tolstoj grote moeite om dat leven vol te houden, hij vindt dat het uit eigenbelang zal zijn als hij weggaat, dat zal hij dan doen voor zijn plezier en dat is tegen zijn 'leer'. Juist het blijven is een daad van catharsis. Zij geeft nog steeds veel om haar man maar doordat de omgeving haar steeds duidelijker laat blijken dat zij een storende factor is wordt zij steeds wantrouwender en uiteindelijk daadwerkelijk hysterisch.
In 1910, Tolstoj is dan 82, houdt hij het niet meer uit, mede door de enorme hoeveelheid mensen die constant zijn aandacht opeisen. Hij vlucht van het landgoed met enkele mensen die hem zeer na aan het hart liggen, het voornaamste voor Tolstoj is dat zijn vrouw nooit te weten komt waar hij is. Hij wil eindelijk dat eenvoudige leven gaan leiden waar hij aldoor van gedroomd heeft. Helaas voor hem eindigt zijn reis op een station, het wordt zijn laatste station.

In elk hoofdstuk komt iemand van Tolstojs 'hofhouding' aan het woord, inclusief Tolstoj zelf. Aanvankelijk stoorde mij het constant negatieve over Tolstojs vrouw Sofja. Daar werd té veel de nadruk op gelegd. Het is duidelijk dat de overige mensen Tolstoj aanbaden, de man kon nauwelijks iets fout doen. Sofja komt zelf ook aan het woord en het lijkt er op dat zij een enorme heimwee heeft naar de Lev Nikolajevitsj van vroeger, toen zij een belangrijk aandeel had in zijn werk en leven.
Langzamerhand gaat het boek gelukkig niet meer alleen over 'dat lastige mens' maar beginnen de overige mensen rond Tolstoj ook meer te leven, een eigen persoonlijkheid te worden.
Jay Parini heeft de dagboekverhalen mooi bij elkaar weten te voegen en tot een roman weten om te zetten. Feiten en fictie zijn vakkundig door elkaar heen geweven.
Het is een interessant boek dat een levendig beeld schetst van de laatste levensjaren van Tolstoj.

ISBN 9029079568 Ingenaaid, 318 pagina's Verschenen: november 2007 Uitgeverij Meulenhoff
vertaald door Bart Kraamer en Aurelien Weverling

© Dettie, januari 2008

Reageren? Klik hier!