A.F.Th. van der Heijden - Tonio

[berdine]

Achterflap: Op Eerste Pinksterdag van 2010 komt Tonio van der Heijden, het enig kind van A.F.Th. van der Heijden en Mirjam Rotenstreich, bij een verkeersongeval om het leven. Het is vroeg in de ochtend als hij, ter hoogte van het Vondelpark in het centrum van Amsterdam, wordt geschept door een auto. Hij wordt in kritieke toestand naar het Academisch Medisch Centrum vervoerd, waar hij diezelfde dag aan zijn verwondingen overlijdt. Tonio zal niet ouder worden dan 21 jaar.

Gemakkelijk leesbaar boek tot op de laatste 100 pagina's. Dan heb je het wel gehad. Lang kun je meegaan in het verdriet van de ouders, maar er wordt zó veel herhaald, dat het - oneerbiedig gezegd - gezeur wordt. De dood van Tonio en de gevolgen voor zijn ouders worden vervlochten met niet chronologisch gerangschikte herinneringen aan zijn geboorte en jeugd. Van der Heijden schetst een nagenoeg perfect kind. Dit geïdealiseer doet in mijn ogen afbreuk aan de jongen. Ik neem onmiddellijk aan dat het een lieve, goede jongen was, maar hij zal toch wel een paar foutjes hebben gehad? Maar goed, het zal te wijten zijn aan het verdriet. Zelf komt de auteur er wat bekaaid vanaf. Hij beschrijft zichzelf als een gemakzuchtige alcoholist, die zijn drankjes door zijn vrouw laat mixen en eet wat zij voor hem klaar maakt. Ik neem aan dat dit beeld niet helemaal eerlijk is. Misschien wilde hij zwart afsteken tegen zijn gouden kind. Hij voelde zich schuldig. Ik hoop van harte dat hun verdriet inmiddels draaglijker is geworden.

[Annemarie]

Volgens mij is dit boek heel kort na het overlijden van Tonio geschreven. Ik kan me goed voorstellen dat het verdriet dan overheerst en dat je absoluut geen negatieve opmerkingen over jouw kind zult maken. Elke karaktertrek waar je je ooit aan geërgerd hebt, lijkt dan ineens onbeduidend. Een kind verliezen is iets waar ik me gelukkig geen voorstelling van kan maken maar het lijkt me een van de vreselijkste dingen die je als mens mee kunt maken.

[berdine]

Dat is zo Annemarie. Maar als je een monument voor je zoon wilt maken, maak hem dan van vlees en bloed. Maak hem levensecht, ook al kun je geen kwaad woord over hem horen. Je schrijft óók een boek, waarvan je wilt dan men het leest.

[Annemarie]

Daar ben ik het helemaal mee eens, Berdine. Voor de schrijver is dat denk ik op dat moment ondergeschikt geweest aan zijn behoefte zich te uiten. En als dat zo is dan begrijp ik dat ook wel.

[Dettie]

Het boek is enorm geprezen in de pers. Zelf houd ik er niet van om over iemand die zo dichtbij de schrijver stond een boek te lezen. Ik vind het te privé. Het gaat mij niets aan. Ik snap wel dat het schrijven helpt om het verdriet te verwerken en ik snap ook dat je de hele wereld wil laten weten wat voor bijzonder mens jouw kind was. Maar het is zo privé.
Een heleboel zijn het niet met me eens, die vinden dat het een troost kan zijn voor andere mensen, geloof ik ook wel maar het was Tonio's leven, een leven samen met zijn ouders. Ik vraag me af of die jongen dit zelf wel gewild had. Dat zullen we jammer genoeg nooit te weten komen, want hij kan zijn mening niet meer laten horen.
De boeken van Conny Palmen over haar overleden partners zal ik ook niet lezen, gaat me niets aan, dat was hun privéleven. Ik krijg dan een soort plaatsvervangende gêne.

Dettie

[berdine]

Het is ook te begrijpen. Het is een klap van jewelste. Daar kom je nooit overheen. Maar het is dus geen boek waarvan ik zeg: Dat móet je gelezen hebben. Ik ben wel blij dat het toch een succes is geworden. Er zal verder niet veel uit zijn handen gekomen zijn. Ik hoop dat ze er beiden op de een of andere manier doorheen komen. Dat het 5 jaar geleden is wil niet zeggen dat er niet alsnog gevolgen zijn of komen.

En Dettie, er zijn zoveel boeken privé. Waarom zou je onderscheid maken dus een overlijden of b.v. de aftakeling van een geliefde of een eigen verprutste jeugd? De dood hoort net zo goed bij het leven. Het is alleen dat wij er niet aan willen denken.

[Annemarie]

Juist boeken die privé zijn, zijn vaak zo indrukwekkend. Het moet geen ego-document zijn maar een persoonlijk verhaal kan me erg raken. Ik las vier jaar geleden dit boek: http://www.leestafel.info/michel-rostain
Ook over een overleden zoon. Ik vond het heel ontroerend. Zelf denk ik trouwens dat in bijna elk boek privé-elementen zijn verwerkt.

[Dettie]

Ja je hebt gelijk Berdine, maar ook die andere boeken vind ik vaak een beetje voyeuristisch.
Een biografie lees ik graag maar de boeken van bijvoorbeeld Siebelink over steeds maar weer zijn streng gelovige vader... pfff. Die vader kan zich ook niet meer verdedigen. Het gaat niet eens zozeer om de dood maar wel dat die mensen waar het over gaat er niet meer zijn. Er wordt in dit soort boeken als Tonio wel de intieme gezinsrelatie besproken die je met iemand had. Dat zou je bij leven van diegene niet doen. Ik vind dat erg privé.

Een verprutste jeugd vertelt iemand zelf of bij aftakeling leeft diegene vaak nog of weten ze dat het boek komt. Neem het boek over Louis Ferron die de vrouw van hem schreef aan zijn sterfbed. Dat vind ik toch nog wat anders. Een biografie gaat ook vaak over het werk van iemand of een politieke richting of een staatshoofd, zijn of haar privéleven was al vrij publiek. Maar dit is meer een In Memoriam en dat gaat mij persoonlijk net een stapje te ver. Het privéleven van de persoon wordt openbaar gemaakt terwijl hij dat bij leven nooit gekend zou hebben, tenzij hij beroemd was geworden en dan nog... Ik hoop dat ik het verschil een beetje duidelijk heb kunnen maken. Tonio overschrijdt voor mij een grens.

Dettie

[Dettie]

Juist boeken die privé zijn, zijn vaak zo indrukwekkend. Het moet geen ego-document zijn maar een persoonlijk verhaal kan me erg raken. Ik las vier jaar geleden dit boek: http://www.leestafel.info/michel-rostain
Ook over een overleden zoon. Ik vond het heel ontroerend.

Ja ik geloof onmiddellijk dat het prachtig en ontroerend is. Ik begrijp ook heel goed dat mensen zulke boeken schrijven, het geeft hun verdriet een plek, het is hun vorm van verwerken. Maar persoonlijk vind ik het heel privé. Een boek van iemand die overlijdt aan een ziekte kan nog een waarschuwing inhouden. Zoals in dit geval acute meningitis.
Kennissen van mij hadden een dochtertje met deze ziekte, zij waren er snel genoeg bij omdat iemand hen toevallig vlak daarvoor over de ziekte en de verschijnselen verteld had en daardoor wisten dat het heel foute boel was. Ze stemden ook in met een tv reportage omdat ze belangrijk vonden dat iedereen gewaarschuwd werd.
In zo'n geval kan ik me nog voorstellen dat iemand daar een boek over schrijft. Maar dan nog zou ik liever een non-fictie boek daarover lezen dan een 'geromantiseerd' verhaal. Weer omdat het voor mijn gevoel te intiem is. Het is de intimiteit van de familie van het gezin niet van de grote massa.

Zelf denk ik trouwens dat in bijna elk boek privé-elementen zijn verwerkt.

ja maar dat is wat anders, Tonio gaat over een persoon die werkelijk geleefd heeft, het gaat over hem. In boeken zal geheid van alles wat de schrijver mogelijk zelf heeft meegemaakt verstopt zitten maar dat is niet zo persoonlijk weergegeven. Als jij ooit eens van de trap gevallen bent dan kun je dat in je verhaal verwerken maar Tonio is een heel ander soort boek.


Dettie

[berdine]

N.B. deze mail schreef ik voordat Dettie bovenstaande post verstuurde. Ik verzend hem nu gauw, voordat Annemarie daar weer op antwoordt!

Juist boeken die privé zijn, zijn vaak zo indrukwekkend. Het moet geen ego-document zijn maar een persoonlijk verhaal kan me erg raken. Ik las vier jaar geleden dit boek: http://www.leestafel.info/michel-rostain
Ook over een overleden zoon. Ik vond het heel ontroerend. Zelf denk ik trouwens dat in bijna elk boek privé-elementen zijn verwerkt.

Dat boek van Rostain telt maar 128 blz.. Ook Thomése's Schaduwkind is maar een klein boekje. Ik denk dat dat ook een verschil maakt in beleving. Het is met zijn 632 blz. te uitgebreid. Steeds maar weer wordt hetzelfde verteld: hoe volmaakt Tonio wel niet was. Dat gaat ten koste van je ontroering. Het is wél exact hoe een ouder voelt en denkt. Aldoor maar dat herhalen en malen en je eigen gevoel bevestigd willen zien. Die herkenbare dingen zitten er wel in, alles willen weten, van iedereen elk detail willen horen. Het steeds maar afdraaien van dezelfde film om het een andere afloop te geven. Het buiten de wereld staan. De pijnscheut wanneer je beseft dat iemand een bepaald iets niet meer mee mag maken.

Ik denk dat die grens voor iedereen anders ligt Dettie. Maar je hebt gelijk dat Tonio zich een beetje zou generen. Misschien is dat ook een element waardoor dit boek niet zo aangrijpend is als het had kunnen zijn. Ik heb me inderdaad afgevraagd of hij sommige details wel had moeten vertellen. Daardoor komen er behalve medeleven ook andere gevoelens bij je op.
Maar het doel van de auteur was niet medeleven oproepen voor hemzelf en zijn vrouw, maar Tonio voort laten leven en daar is hij toch aardig in geslaagd.

[Annemarie]

Dat is natuurlijk ook zo. Als het boek van Rostain 632 blz. had gehad, dan was ik misschien op een gegeven moment afgehaakt. Kort maar krachtig beviel me goed. Ik vermoed dat Tonio voor mij ook iets te veel van het goede zal zijn.

Dettie: ik begrijp goed dat je dit boek wel heel persoonlijk vindt. Alsof je bij iemand naar binnen gluurt. Iemand gooit, overweldigd door verdriet, al zijn emoties eruit. Toch denk ik dat het helend voor de auteur kan werken. Ook ik denk dat het van Tonio zelf misschien niet op deze manier had gehoeven maar de harde werkelijkheid is dat Tonio er niet meer is. Hij heeft er geen last van. Als dit helend voor zijn ouders is, dan kan ik daar niet heel negatief tegenover staan. Wat ik me afvraag: wat zou de uitgever hebben gedacht? Eigenlijk is het voor rouwende ouders niet verstandig om zo kort na zoiets ingrijpend een boek uit te brengen. Was het niet sympathieker geweest om te vragen nog even te wachten?

En wat ik me ook afvraag, Dettie: wat als een boek taboedoorbrekend is? Dan is het ook vaak zeer persoonlijk en worden mensen negatief afgeschilderd. Maar als het over misstanden gaat, vind je dan dat dat wel moet kunnen?

[Dettie]

Dat is wat ik ook aldoor hierboven meld Annemarie, "Ik begrijp ook heel goed dat mensen zulke boeken schrijven, het geeft hun verdriet een plek, het is hun vorm van verwerken."

edit: oeps nog niet klaar met dit bericht

[Annemarie]

Mijn moeder heeft dit boek volgens mij ook gelezen. Ik zal eens vragen wat zij ervan vond destijds.

[Annemarie]

Mijn moeder mailde me het volgende:

Ik heb het boek inderdaad ook gelezen, is al wel weer een paar jaar geleden volgens mij. Maar ik vond het een prachtig boek. Inderdaad was het laatste stuk wel veel herhaling van het verdriet. Maar ik vond het boek zo mooi geschreven en het verdriet was zo voelbaar dat het op mij een grote indruk maakte. Ik vind het juist heel knap dat je je verdriet om je overleden kind zo goed kunt verwoorden en ook eerlijk toegeeft dat je steeds meer wegzakt in de alcohol om het leven nog een beetje draaglijk te maken. Inderdaad werd de jongen wel erg opgehemeld maar ik denk dat je in zo´n situatie ook geen slechte dingen over je kind kunt of wil schrijven.

Ze vond het dus mooi en kennelijk niet te lijvig.

[Dettie]

Dettie: ik begrijp goed dat je dit boek wel heel persoonlijk vindt. Alsof je bij iemand naar binnen gluurt. Iemand gooit, overweldigd door verdriet, al zijn emoties eruit. Toch denk ik dat het helend voor de auteur kan werken. Ook ik denk dat het van Tonio zelf misschien niet op deze manier had gehoeven maar de harde werkelijkheid is dat Tonio er niet meer is. Hij heeft er geen last van. Als dit helend voor zijn ouders is, dan kan ik daar niet heel negatief tegenover staan. Wat ik me afvraag: wat zou de uitgever hebben gedacht? Eigenlijk is het voor rouwende ouders niet verstandig om zo kort na zoiets ingrijpend een boek uit te brengen. Was het niet sympathieker geweest om te vragen nog even te wachten?

En wat ik me ook afvraag, Dettie: wat als een boek taboedoorbrekend is? Dan is het ook vaak zeer persoonlijk en worden mensen negatief afgeschilderd. Maar als het over misstanden gaat, vind je dan dat dat wel moet kunnen?

Ik was nog niet klaar gisteren met reageren maar er kwam weer van alles tussen.

Ik snap heel goed dat het voor de schrijver helend kan zijn. Ook meldde ik al dat Tonio helaas niet meer kan reageren. Het gaat er ook niet om dat het boek er is, maar persoonlijk vind ik het te ver gaan. Kennelijk kan ik niet goed vertellen wat ik daarmee bedoel. Laatste poging: Iemand groeit op binnen een gezin waarin doodgewone dingen gedaan en besproken worden zoals dat in élk gezin gebeurt. Dat zijn privédingen, die onder de intimiteit van een gezin vallen, waardoor het ook jouw gezin is en jouw intimiteit met je familieleden, niet die van iemand anders. Nu gaat iemand dood en dan worden al die privédingen ineens gemeengoed. Dat gaat mij te ver.

Ik heb niet de illusie dat een uitgever, hoe integer een uitgever ook kan zijn, zal zeggen, meneer van der Heijden wacht nog maar even met uw boek. Iedereen wist dat de schrijver kapot van verdriet was en dan een boek over dat verdriet, dat verkoopt, dat is nieuws, dat lokt om gekocht te worden. Een uitgever zal wel gek zijn om daarmee te wachten. Een jaar later was mogelijk de nieuwswaarde weg en ook wel een beetje de sensatie die zulke boeken bij mensen oproept. (Ik vind die sensatiebelustheid afstotelijk maar het is wel de realiteit)

Een taboedoorbrekend boek vind ik heel wat anders. Dan zijn degenen waar het over gaat vaak nog in leven. Die kunnen zich nog verweren. Dat is niet met dit boek te vergelijken.

Dettie

[Annemarie]

Je legt het prima uit hoor en ik begrijp het ook goed maar zelf ervaar ik het ietsje anders. Dit boek is als eerbetoon bedoeld. Uit de reacties van Berdine en mijn moeder kan ik opmaken dat de zoon allesbehalve negatief wordt afgeschilderd. Dan stoort de intimiteit mij niet. Als een overleden iemand bijvoorbeeld nog een schop na krijgt, kan ik dat minder waarderen.

Nee, uitgevers zullen beslist niet willen wachten. Vanuit hun oogpunt is dat begrijpelijk maar soms moet je een intens verdrietig mens natuurlijk wel een beetje in bescherming nemen. Toch heb ik het idee dat Tonio voor veel mensen als troost kan dienen. Juist omdat het is geschreven door iemand die door verdriet overweldigd werd.

Geen boek voor jouw dus Dettie maar als ik eens tijd heb, ga ik het van mijn moeder lenen. Ik ben best nieuwsgierig. En nee, niet omdat ik sensatiebelust bent maar uit interesse in de medemens. Door het lezen van zo'n verhaal kan ik anderen in zo'n situatie misschien beter begrijpen en steunen.

[Dettie]

Ik val je ook helemaal niet aan hoor en weet zeker dat jij niet sensatiebelust bent, dat bedoel ik ook totaal niet.
Natuurlijk is het een eerbetoon. De man was stapelgek op Tonio. Zijn zoon was alles en dat wil hij iedereen laten weten.Ik geloof ook gelijk dat het boek mensen zal steunen, troost zal geven, zeker mensen die zelf een kind verloren hebben zullen er mogelijk veel in herkennen.
Alleen vind ik het persoonlijk te ver gaan qua intimiteit. Het is de intimiteit van het gezin Van der Heijden en daarom zal ik het niet lezen, net zoals ik de boeken van Conny Palmen over Ischa Meijer en Hans van Mierlo niet zal lezen, dat gaat mij persoonlijk te ver. (Ik veroordeel niemand die ze wel leest dus.) Maar ik lees dan liever een boek over rouwverwerking dan zo'n (te) persoonlijk verhaal.

Dettie

[Annemarie]

Over de boeken van Conny Palmen had mijn moeder het ook nog: "Het eerste boek van Conny Palmen over I.M. vond ik ook heel puur en indrukwekkend, het laatste boek over Hans van Mierlo vond ik niet om door te komen, ik heb het ook niet uitgelezen, zo zwaarmoedig geschreven."

En... ik heb mij nog nooit door jou aangevallen gevoeld, Dettie dus nu ook niet.

[Willeke]

Niet te geloven, ik schreef een enorm verhaal als reactie op jullie discussie, en door een misslag op mijn andere laptop waar ik maar niet aan wennen kan, is alles gewist. Zucht.

ik kom er op terug.

[Dettie]

O jee, dat is altijd zwaar balen. Die laptop ligt je gewoon niet denk ik

Dettie

[Willeke]

Het gebeurt me keer op keer, dus vermoedelijk ligt het aan mij. Ik moet lange teksten gewoon vaker opslaan tussendor.

Maar ik kan je alvast verklappen dan onze wegen zich bij dit onderwerp scheiden, dat gebeurt niet zo vaak.

[Dettie]

ha ja, ik had al eerder gemerkt dat mijn weg met dit soort boeken een heel andere is dan de weg van de meeste mensen.
Ik vind het overigens prima hoor dat dit soort boeken er zijn.

Dettie

[Renate]

Het gekke is dat ik de boeken van Conny Palmen inderdaad niet zou willen lezen, maar dat ik dat idee niet heb bij het boek van A.F.Th. van der Heijden. Knielen op een bed violen van Jan Siebelink heb ik gelezen en ik heb niet het idee dat de vader zich echt zou moeten verdedigen. Ik vond het ondanks alles een liefdevol portret van een vader voor wiens keuzes ik persoonlijk absoluut geen liefde of respect op kan brengen.

[Willeke]

In de herkansing.

Heb met aandacht jullie discussie gelezen.
Ik heb, om op Berdines bezwaar in te gaan, niet goed meer op mijn netvlies of ik het beeld van Tonio realistisch vond en of ik dat bezwaarlijk vond, daarvoor is het te lang geleden dat ik het las.
Ik herinner me wel dat dit boek grote indruk op me maakte en nog heel lang in mijn hoofd bleef.
Ik begrijp de vraag wel of schrijvers over zoiets persoonlijks moeten schrijven en of lezers geen voyeurs zijn als ze dat soort persoonlijke dingen lezen. Worden er geen grenzen overtreden.
Voor mij hangt dat heel erg van de schrijver af. Connie Palmen, die in dit topic ook al als voorbeeld werd genoemd, gaat voor mij over grenzen heen omdat ze intieme details deelt waar ik absoluut geen behoefte aan heb.
Thomése daarentegen, die over de dood van zijn baby schrijft, veel persoonlijker kan het niet worden, bleef voor mij ruim binnen die grens. Zijn boek was een van de mooiste boeken die ik ooit las. Maar als het voor mij als persoon al bij verschillende schrijvers anders is, is die grens voor individuele lezers uiteraard helemaal anders. Wat voor de één aanvaarbaar of zelfs aangrijpend is, is voor een ander ver over de grenzen van wat je deelt heen.
Voor mij is behalve die grens die ik al beschreef, vooral van belang of de schrijver kan schrijver. Is het een ‘zielig”slecht geschreven zelfbeklag, of is het een boek wat mij in zijn greep grijpt en me mee sleurt in de belevingwereld van iemand anders en misschien wel nieuwe inzichten geeft over verdriet en pijn. Schaduwkind van Thomése las ik net nadat vrienden ook een babytje hadden verloren. Ik zeg niet dat ik het zonder dat boek niet had begrepen en nu helemaal wel, maar het hielp me wel iets van de diepte en inpakt van hun verdriet te beseffen.
Iemand die Tonio gelezen heeft zal misschien iets minder snel iets lomps roepen als dat het tijd nodig heeft, of een ander cliché.
En tegelijkertijd denk ik dat dit soort boeken ontzettend troost en herkenning kunnen bieden aan mensen die ook iemand verloren hebben en in de literatuur vinden die hun verdriet woorden kan geven, of het gevoel dat ze niet de enige zijn die zoiets doormaken.
Voor mij is een van de reden om te lezen, behalve vermaak, dat ik hoop dat het in alle opzichten mijn wereld en wereldbeeld groter maakt, dat het me helpt die wereld en zijn mensen wat beter te begrijpen. Dat kan door fictie, maar dat kan, als je van je eigen leven literatuur weet ik te maken, ook door autobiografische boeken.
Misschien ben ik gewoon ook wel een voyeur, ik ben tenslotte ook weg van biografieën, maar toch denk ik ook dat voor mij, en nogmaals dat is heel persoonlijk, dat het voor mij ook helpt om iets meer van de wereld en de mensen te begrijpen. Of om daar mijn best voor te doen.

[berdine]

Goed Willeke, dat je je hele verhaal nogmaals hebt gedaan. Je hebt je mening prachtig verwoord!
Ik vond Schaduwkind ook erg aangrijpend. Veel meer dan Tonio. Dat komt ook omdat in Tonio hele delen van zijn leven beschreven worden en Schaduwkind enkel over het verdriet gaat.
Wat betreft "over de grens" gaan: er zijn passages in Tonio die je zo zou kunnen kenmerken, maar in Schaduwkind absoluut geen. Connie Palmen heb ik nooit gelezen (behalve een boekenweekgeschenk, dat me nogal tegenstond).
Veel mensen hebben verteld dat ze steun en herkenning in dit boek vonden. Ik kan me ook indenken dat er begrip gekweekt wordt voor mensen die iets dergelijks meegemaakt hebben. Alleen al daarom zijn dit soort boeken de moeite waard.
Maar als boek vond ik het te uitgebreid en het boeide mij niet tot het eind.