De zelfmoordclub

Arto Paasilinna (°1942), voormalig journalist, behoort tot de meest populaire hedendaagse schrijvers in Finland en bereikt onderhand een gestaag uitbreidend lezersbestand in landen als Frankrijk en Duitsland. Jäniksen vuosi (Haas), zijn meest succesvolle en reeds verfilmde boek werd in tientallen talen gepubliceerd.
Paasilinna's boeken reflecteren doorgaans het dagelijkse Finse leven, veelal bekeken vanuit het perspectief van een modale man van middelbare leeftijd. Zijn stijl is licht en humoristisch. Hij neemt in zijn schrijven graag het moderne leven onder de satirische loep en zet stereotypische personages neer. Paasilinna heeft reeds 33 romans op zijn conto en wordt onderhand als een vast element van 'de Finse herfst' beschouwd. Sommige critici verwijten hem bij elke nieuwe publicatie in herhaling te vallen, maar zijn schrijfstijl heeft toch gezorgd voor heel wat bestsellers en een groeiend loyaal lezerspubliek. De satirische roman 'De zelfmoordclub' verscheen in 1990 en werd naar het Nederlands vertaald in 2004.

"Somberheid, melancholie en bodemloze apathie zijn sinds duizenden jaren de grootste vijanden van het Finse volk.(...) Desondanks is het een volk van strijders, onvermoeibaar rebelleren de Finnen tegen hun onderdrukkers."

Midzomernacht. De Finnen mobiliseren zich met vereende krachten om de nijpende zwaarmoedigheid de kop in te drukken en ontsteken heidense vreugdevuren. Handgemeen en vrouwenbezwangering zijn niet van de lucht bij het feest van licht en vreugde.
Directeur Rellonen, net geen vijftig: een somberder gezicht dan het zijne was er in de wijde omtrek niet te bekennen. Moe, verslagen, neergesabeld door het leven en door herhaaldelijke faillissementen en verdenkingen van misdrijven had de man reeds heel wat jammerlijk mislukte zelfmoordpogingen ondernomen. Nu was hij vastbesloten: hij zou zich in een nabijgelegen, bouwvallige schuur voor het hoofd schieten. Dit was echter gerekend buiten ene kolonel Kemppainen die net op die plek druk in de weer was zijn touw ter opknoping aan een balk te bevestigen. Rellonen greep instinctief op tijd in en redde de kolonel van een gewisse dood. Deze gemiste kans bleek niet het ergste te zijn wat de kolonel kon overkomen, want beide robuuste mannen konden op deze pijnlijk lange dag, bij elkaar hun hart luchten, vonden een begijpend oor en sloten instant een zakelijk verbond.

Jaarlijks pleegden zowat vijftienhonderd landgenoten zelfmoord en een tienvoud daarvan liep met suïcidale plannen rond. Het zou beslist geen slecht idee zijn om deze zelfdestructievelingen te verenigen om gezamenlijk te trachten tot een oplossing te komen en indien dat niet lukte zou de groep op z'n minst nieuwe, verfijndere vormen van zelfmoordkunst kunnen ontwikkelen. Het zou gemakkelijker zijn om groepsgewijs elegante manieren te bedenken om het leven, eventueel collectief, te beëindigen (uiteindelijk was het nogal primitief om jezelf op te knopen). Een gemeenschappelijke notaris zou bijvoorbeeld al kosten kunnen besparen, evenals een gezamenlijke vermelding bij de overlijdensadvertenties. Directeur Rellonen en kolonel Kemppainen besloten een advertentie te plaatsen om een waar zelfmoordbataljon bijeen te sprokkelen. Hun actie had een daverend succes. Stapels brieven, kaartjes, pakjes werden hen poste restante opgestuurd. Zowat alle afzenders leefden in een ineengestorte wereld en de advertentie leek het effect te genereren van een laatste strohalm. Om op alle brieven te kunnen antwoorden, had het tweetal dringend een secretaresse nodig. Die vonden ze onder de zelfmoordkandidaten, in de vorm van de betoverende, roodharige en paranoïde onderdirecteur Puusaari. Zij wist van wanten en ging meteen aan de slag in het buitenverblijf van Rellonen, alwaar ze hun plannen verder zouden ontvouwen. Na het doorwerken van de stortvloed aan brieven, raakten ze er van overtuigd dat zij drieën de verantwoordelijkheid droegen van het leven van zo'n zeshonderd ontredderden. Na overleg besloten ze een standaard-troostbrief op te stellen en deze vergezeld van een uitnodiging voor een zelfdestructie-seminar, te versturen naar elke van de potentiële zelfmoordenaars. Het seminar zou een week later plaatsvinden in een zaal waar uitvaartsplechtigheden werden gehouden. De kosten voor een dergelijk event dat onder meer een lezing over zelfmoordpreventie, een driegangenlunch, en een namiddag 'vrije tribune' zou behelzen, zouden flink de pan uit swingen dus werd besloten tevens een collecte te houden om de kosten te dekken.

De opkomst was behoorlijk en dankzij de overvloed aan sterkedrank werd de sfeer onder de mismoedigen losser naarmate de dag vorderde. Tijdens de vrije tribune kreeg het seminar een bijna euforische wending: het concrete voorstel om een grootscheepse collectieve zelfmoord te plegen oogste verrassend veel animo en er ontstond een opbod aan 'graad van heldhaftigheid'. De dolgedraaide eendrachtigen eisten dat de kolonel, de directeur en onder-directeur een commissie zouden vormen, die als taak kreeg de uitvoering van hun voornemen in praktijk om te zetten. Een onomkeerbaar besluit was genomen. Sommigen vertrokken met stille trom, maar een veertigtal seminaristen, de harde kern zeg maar, wilden vanaf dat moment solidair bijeen blijven. De dienstdoende kelner, een levenslustig man met dichterlijke inborst wilde het gezelschap wat graag vergezellen om hen tijdens hun dodentocht bij te staan. Na een nachtelijk incident, waarbij de groep slaags raakte met een groep skinheads, die het onderspit delfden, gezien de ware doodsverachting waarmee de zelfmoordkandidaten zich in de strijd wierpen, waren ze genoodzaakt als de wiedeweerga de stad te verlaten. Het idee werd geopperd om met een touringcar naar de Noordkaap te rijden en zich daar in volle vaart van de kliffen in de Ijszee te storten. Ze vonden een busondernemer met zelfmoordneigingen die over een gloednieuw luxevehikel beschikte. Elke dag sloegen ze elders hun kampement op en lieten een hoop lekkernijen en sterkedrank aanrukken om te toasten op een schitterende zelfmoord. Onderweg werden verloren schaapjes bezocht en desgewenst opgepikt. Zo werd onder meer een zwaar mishandelde vrouw uit de klauwen van haar moordlustige echtgenoot gered. Ze wilde na die ultieme vernedering nog slechts één ding: sterven. Ook de mislukte circusdirecteur Piippo werd opgepikt. Hij koesterde ooit het briljante idee een nertsencircus op te richten. De nertsen bleken, alle inspanningen en jarenlang geduld en doorzettingsvermogen ten spijt, niets meer dan koppige, onverschillige krengen te zijn en zijn hele prachtidee viel dan ook in het water. In de blijde verwachting dat hun heldhaftige daad weldra de krantenkoppen zou halen, scandeerde het bonte gezelschap her en der vrolijk hun leuze: "zij die gaan sterven, groeten u". De overtuiging dat de Finse samenleving bikkelhard was, dat de Finnen een naijverig en wreedaardig volk waren en dat ze op de koop toe bij alles wat er gebeurde, een ander de schuld gaven, sterkte hen in hun missie. Ze voelden zich ware geluksvogels, vergeleken met hun landgenoten die gedwongen waren hun miserabele leven in een armetierig vaderland verder te zetten. Alleen kelner Sorjonen verziekte de sfeer onophoudelijk door zijn positieve levensvisie ongevraagd te ventileren. Ondertussen werd in Helsinki rechercheur Rankkala op de zaak gezet. Enkele verdachte verdwijningen en kwalijke gebeurtenissen deden het vermoeden rijzen dat men hier met een georganiseerde misdaadbende te doen had, die er internationale betrekkingen op nahield. Het opsporen van de wispelturige touringcar bleek weliswaar geen sinecure. Het vlaggenschip naderde de kliffen van de Noordkaap met ijzingwekkende vaart en de vervolgens filmisch beschreven mislukte zelfmoordscene is één van de meest hilarische scenes, het boek rijk. Een sterk staaltje anti-climax! De chagrijnige buschauffeur voelde zich bekocht door de groep steeds levenslustiger wordende zielepoten. Eén van de onzaligen opperde het idee om van locatie te wisselen en naar het idyllische ravijnenparadijs Zwitserland te reizen. Een beetje sightseeing zou de groep na alle commotie wat normaliseren.

Als ware wereldveroveraars jaagden ze menig Europeaan de schrik op het lijf. Ze deinsden er niet voor terug overal hun rechtmatige plaats op te eisen, desnoods met geweld, indien de omstandigheden daartoe noopten. De Anonieme Stervelingen, zoals ze zichzelf gedoopt hadden, hakten onder leiding van kolonel Kemppainen vijandelijke gelederen vrolijk in de pan en door de vele verwondingen die ze in de strijd hadden opgelopen zagen ze er ondertussen uit als een tamelijk angstaanjagende roversbende. Hun losbandige strapatsen en de morele commotie die ze daarmee veroorzaakten binnen tot dan toe ongestoorde, conservatieve dorpsgemeenschappen deed hen telkens weer het hazenpad kiezen. Eenmaal in de Alpen aangekomen, bekenden sommigen dat ze er niet zo zeker meer van waren of ze wel dood wilden. Dezen hadden levenslust geput uit de solidariteit van het zelfmoordgezelschap. De problemen van destijds voelden nu aan als pietluttigheden. Liefdesrelaties, huwelijksaanzoeken en hernieuwde toekomstperspectieven bezwangerden het gemoed. Toen besloten ze de Kaap van het Einde van de Wereld, in Portugal, als definitieve eindbestemming te kiezen, alwaar de inmiddels verafschuwde collectieve zelfmoordidee door een onvoorzien individueel initiatief op natuurlijke wijze kwam te vervallen. "Eensgezind concludeerden de zelfmoordenaars dat de dood in dit leven misschien wel het allerbelangrijkste was, maar alles bij elkaar toch ook weer niet zo heel erg van belang."

Na de zelfmoordclub gelezen te hebben, was ik een hele tijd onderhevig aan extreme relativeringsdrang en lacherigheid om 'de ondraaglijke lichtheid van het bestaan'. Het aanstekelijke en absurde verhaal evenals de Magrittiaanse cover deden me sterk denken aan het Belgisch surrealisme 'van toen en nu'. Hebben Finnen en Belgen meer gemeen dan men op het eerste zicht zou bevroeden? Ook hier swingt het aantal zelfmoorden en zelfmoordpogingen jaarlijks immers meer en meer de pan uit...

Uitgever: Wereldbibliotheek | 240 pagina's | ISBN: 9789028423091

© Elisabeth Francet, juli 2008

Lees de reacties op het forum, klik HIER