Naar aanleiding van het boek:
Meer dan de feiten, door Han Ceelen en Jeroen van Bergeijk,
was er bij de VPRO op 4 maart 2007 een uitzending te zien met daarin Han Ceelen en Judtih Koelemeijer (van Het zwijgen van Maria Zachea). Op de VPRO-site is deze als video te zien. Ook een samenvatting van de interviews is er te lezen.
In de interviewbundel 'Meer dan de feiten' vertellen een twintigtal literaire non-fictie auteurs over hun aanpak en uitgangspunten.
Onder hen Hugo Borst, Martin Bril, Jan Brokken, Joris van Casteren, Judith Koelemeijer, Joris Luyendijk, Geert Mak, Rudi Rotthier, Gerard van Westerloo, Frank Westerman en Annejet van der Zijl.
Het artikel is te lezen bij: http://boeken.vpro.nl/artikelen/33427068/
De videofilm, (met extra aandacht voor de werkwijze van Judith Koelemeijer, bij haar eerste en haar komende boek) is te zien bij:
http://boeken.vpro.nl/afleveringen/32553521/
Een aanrader, temeer daar dit succesvolle genre kennelijk in een behoefte voorziet, die de fictie op dit moment niet kan vervullen.
Literaire Non-fictie
Literaire Non-fictie
"Een mens die het aandurft om een uur te verspillen heeft de waarde van het leven nog niet ontdekt."
Charles Darwin Engels medicus en bioloog (1809-1882)
Charles Darwin Engels medicus en bioloog (1809-1882)
Literaire non-fictie is sinds tien jaar ongekend populair. Hoe komt dat?
Geert Mak zegt:
'Ik denk dat het komt door een toegenomen behoefte aan echtheid, aan authenticiteit, juist omdat er in deze tijd zoveel wordt genept. Deze vorm van journalistiek is een eerlijke manier om vanaf de grond een verhaal te vertellen, in tegenstelling tot bijvoorbeeld een krant die marktonderzoek doet en vervolgens precies schrijft wat de lezers prettig vinden om te lezen. Daarnaast willen mensen een verhaal. Het verhaal zet dingen in een context, en is een manier om de wereld te ordenen.'
Ik denk dat Mak er hiermee niet ver naast zit. Persoonlijk denk ik dat geschiedenis gevat in een goed verhaal veel meer blijft hangen dan in een gortdroog feitenboek. Bij mij werkt dat wel zo in ieder geval.
Ik denk ook dat het ermee te maken heeft dat je door deze verhalen ook het gevoel hebt dat je er wat bij leert. Bij romans gaat het om het verhaal en is het meegenomen als je daardoor wat leert of een ander inzicht krijgt.
Martin Bril zegt:
'Het zal wel iets met de vergrijzing te maken hebben. Ik ben zelf rond mijn veertigste ook opgehouden met fictie lezen. Fictie is iets voor pubers en vrouwen. Als je ouder wordt, ga je echte boeken lezen: klassiekers en boeken waar je iets van opsteekt. Maar het ligt ook aan de kwaliteit van de boeken die nu worden geschreven. Ik denk dat het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten daarin een grote rol heeft gespeeld. Tien of vijftien jaar geleden was het bijna onmogelijk om een groot non-fictieboek te financieren. Nu kan dat wel. Plus: we hebben momenteel een generatie auteurs die zijn pappenheimers kent. De mensen die nu bestsellers schrijven - Van der Zijl, Lieve Joris - bouwen voort op het fundament dat in de jaren zeventig is gelegd door mensen als Eelke de Jong, Martin Schouten, Armando en Sleutelaar.'
Hier kan ik eigenlijk niet zoveel mee. Het verklaart niet de populariteit van de non-fictie.
Dettie
Geert Mak zegt:
'Ik denk dat het komt door een toegenomen behoefte aan echtheid, aan authenticiteit, juist omdat er in deze tijd zoveel wordt genept. Deze vorm van journalistiek is een eerlijke manier om vanaf de grond een verhaal te vertellen, in tegenstelling tot bijvoorbeeld een krant die marktonderzoek doet en vervolgens precies schrijft wat de lezers prettig vinden om te lezen. Daarnaast willen mensen een verhaal. Het verhaal zet dingen in een context, en is een manier om de wereld te ordenen.'
Ik denk dat Mak er hiermee niet ver naast zit. Persoonlijk denk ik dat geschiedenis gevat in een goed verhaal veel meer blijft hangen dan in een gortdroog feitenboek. Bij mij werkt dat wel zo in ieder geval.
Ik denk ook dat het ermee te maken heeft dat je door deze verhalen ook het gevoel hebt dat je er wat bij leert. Bij romans gaat het om het verhaal en is het meegenomen als je daardoor wat leert of een ander inzicht krijgt.
Martin Bril zegt:
'Het zal wel iets met de vergrijzing te maken hebben. Ik ben zelf rond mijn veertigste ook opgehouden met fictie lezen. Fictie is iets voor pubers en vrouwen. Als je ouder wordt, ga je echte boeken lezen: klassiekers en boeken waar je iets van opsteekt. Maar het ligt ook aan de kwaliteit van de boeken die nu worden geschreven. Ik denk dat het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten daarin een grote rol heeft gespeeld. Tien of vijftien jaar geleden was het bijna onmogelijk om een groot non-fictieboek te financieren. Nu kan dat wel. Plus: we hebben momenteel een generatie auteurs die zijn pappenheimers kent. De mensen die nu bestsellers schrijven - Van der Zijl, Lieve Joris - bouwen voort op het fundament dat in de jaren zeventig is gelegd door mensen als Eelke de Jong, Martin Schouten, Armando en Sleutelaar.'
Hier kan ik eigenlijk niet zoveel mee. Het verklaart niet de populariteit van de non-fictie.
Dettie
Jannie, ik had het nog niet gelezen, dat artikel, maar nu wel.
Er wordt aangehaald dat non-fictie populairder is geworden sinds men zich bedient van een andere schrijfstijl: meer dialogen, schrijven in scenes en zo. Maar daar ligt dus net de valkuil. Als je dan ook nog subjectief gaat schrijven, wordt de grens tussen fictie en non-fictie steeds vager. Hoewel het de leesbaarheid ten goede komt (ik heb er dan ook niets op tegen) is het wel lastiger voor de lezer om onderscheid te maken: wat is waar, waar wordt ter opvrolijking wat verzonnen?
Zo gauw er personages samengevoegd worden, en achtergronden verzonnen, is het fictie gebaseerd op de werkelijkhied, maar geen literaire non-fictie. Vind ik..
Er wordt aangehaald dat non-fictie populairder is geworden sinds men zich bedient van een andere schrijfstijl: meer dialogen, schrijven in scenes en zo. Maar daar ligt dus net de valkuil. Als je dan ook nog subjectief gaat schrijven, wordt de grens tussen fictie en non-fictie steeds vager. Hoewel het de leesbaarheid ten goede komt (ik heb er dan ook niets op tegen) is het wel lastiger voor de lezer om onderscheid te maken: wat is waar, waar wordt ter opvrolijking wat verzonnen?
Zo gauw er personages samengevoegd worden, en achtergronden verzonnen, is het fictie gebaseerd op de werkelijkhied, maar geen literaire non-fictie. Vind ik..
Marjo schreef:Zo gauw er personages samengevoegd worden, en achtergronden verzonnen, is het fictie gebaseerd op de werkelijkheid, maar geen literaire non-fictie. Vind ik..
Nee dan is het voor mij ook geen non-fictie.
Ik las ooit ook eens een 'non-fictie' boek (de zus van Mozart geloof ik) daar stond achterin dat enkele jaartallen gewijzigd waren omdat dat de schrijfster beter uit kwam. Dan voel ik me in de maling genomen en ik vind dat ook kwalijk. Ook zegt het iets over de schrijfster, als zij geen verhaal kan maken met juiste jaartallen....
Maar bijv. Admiraal de Ruyter een sigaar laten opsteken of laten bulderen tegen de manschappen vind ik niet echt erg. Als de werkelijke feiten maar kloppen.
Dettie
Zien jullie nou hoe moeilijk het is? Ik ben eigenlijk best wel nieuwsgierig naar het boek: Meer dan de feiten. Zoveel is duidelijk: er worden veel schrijvers op de hoop van literaire non-fictie gegooid, maar als je daarna de interviews leest, hanteren ze allemaal andere "regels". Waarbij wij soms de nodige vraagtekens zetten.
Maar voor wie is het onderscheid van belang? Alleen voor de recensenten? Of ook voor de lezer, omdat die wil weten waar hij aan toe is: wat is feit en wat is verzonnen?
Het voorbeeld van Dettie met Michiel de Ruyter: bulderde hij echt tegen zijn mannen? De valkuil is, denk ik, dat we dat in een geromantiseerd verhaal wel accepteren en in de non-fictie niet: dan willen we het zeker weten. Maar dat we in de zgn. literaire non-fictie in het drijfzand terecht komen: wat is echt en wat niet. De schrijver gaat dan bepalen wat we voor waar mogen aannemen en wat te onbelangrijk is om op de juiste wijze vermeld te worden.
Misschien moeten we dan ook andere lezers worden: kritischer en met de nodige reserve literaire non-fictie lezen. Want ik vind het wel een aangenaam genre om te lezen. Maar net zo min als je alles uit een roman voor zoete koek aanneemt, zou je dat met de literaire non-fictie moeten doen.
Maar voor wie is het onderscheid van belang? Alleen voor de recensenten? Of ook voor de lezer, omdat die wil weten waar hij aan toe is: wat is feit en wat is verzonnen?
Het voorbeeld van Dettie met Michiel de Ruyter: bulderde hij echt tegen zijn mannen? De valkuil is, denk ik, dat we dat in een geromantiseerd verhaal wel accepteren en in de non-fictie niet: dan willen we het zeker weten. Maar dat we in de zgn. literaire non-fictie in het drijfzand terecht komen: wat is echt en wat niet. De schrijver gaat dan bepalen wat we voor waar mogen aannemen en wat te onbelangrijk is om op de juiste wijze vermeld te worden.
Misschien moeten we dan ook andere lezers worden: kritischer en met de nodige reserve literaire non-fictie lezen. Want ik vind het wel een aangenaam genre om te lezen. Maar net zo min als je alles uit een roman voor zoete koek aanneemt, zou je dat met de literaire non-fictie moeten doen.
"Een mens die het aandurft om een uur te verspillen heeft de waarde van het leven nog niet ontdekt."
Charles Darwin Engels medicus en bioloog (1809-1882)
Charles Darwin Engels medicus en bioloog (1809-1882)
Ach, als je literaire non-fictie leest dan weet je dat iemand er een mooi geschreven verhaal van maakt en probeert personages tot leven te wekken. Ik vind dat niet zo'n probleem.
Ik vind het wel een probleem als bijv. bij Michiel de Ruyter zijn daden niet kloppen met de geschiedenis. Of hij zijn opdrachten nu bulderend gaf of vriendelijk maakt mij niet veel uit. Ik denk dat bij het nazoeken van de feiten je eigenlijk vanzelf ook een beetje een indruk krijgt van iemands karakter.
Lodewijk de veertiende zal nooit als een macho of stoere killer neergezet worden.
Ik denk wel dat het belangrijk is dat je kijkt wie het boek geschreven heeft. Van Geert Mak kan je aannemen dat alles wel klopt.
Dettie
Ik vind het wel een probleem als bijv. bij Michiel de Ruyter zijn daden niet kloppen met de geschiedenis. Of hij zijn opdrachten nu bulderend gaf of vriendelijk maakt mij niet veel uit. Ik denk dat bij het nazoeken van de feiten je eigenlijk vanzelf ook een beetje een indruk krijgt van iemands karakter.
Lodewijk de veertiende zal nooit als een macho of stoere killer neergezet worden.
Ik denk wel dat het belangrijk is dat je kijkt wie het boek geschreven heeft. Van Geert Mak kan je aannemen dat alles wel klopt.
Dettie
Ha ja is dat zo?? Dat zegt hij ja..
Als je bij het nazoeken van de feiten echt kunt vinden (houden we ons bij de Ruyter) dat hij bulderend bevelen geeft, ja, dan mag het. Als je dat zelf erbij verzint omdat zo'n man vast wel gebulderd heeft, dan mag het niet.
Maar als lezer weet je dus nooit hoe het precies zit. Het enige wat je kan doen is alle literatuur er op na slaan die de schrijver ook gebruikt heeft (als hij dat al vermeldt) en dan nog.
We moeten het dus met een korreltje zout accepteren. Of zoete koek, waar je maar de voorkeur aan geeft.
Als je bij het nazoeken van de feiten echt kunt vinden (houden we ons bij de Ruyter) dat hij bulderend bevelen geeft, ja, dan mag het. Als je dat zelf erbij verzint omdat zo'n man vast wel gebulderd heeft, dan mag het niet.
Maar als lezer weet je dus nooit hoe het precies zit. Het enige wat je kan doen is alle literatuur er op na slaan die de schrijver ook gebruikt heeft (als hij dat al vermeldt) en dan nog.
We moeten het dus met een korreltje zout accepteren. Of zoete koek, waar je maar de voorkeur aan geeft.
Ja en dan kom je nog bij het punt geschiedenis zelf. Het meeste is uit overlevering. Je weet pas hoe het echt was als je erbij was en dan nog... 3 mensen, 3 verschillende verhalen.
Bij mijn cursus staat dat je bij een bron moet kijken van wie het komt, welke visie diegene verder had, welk uitgangspunt diegene die de 'geschiedenis' genoteerd heeft, had enz.
Dus eigenlijk is alles relatief.
Maar van enkele mensen kan je aannemen dat zij gedegen onderzoek doen en dat neem ik van Mak of Annetjet van der Zijl wel aan.
Dettie
Bij mijn cursus staat dat je bij een bron moet kijken van wie het komt, welke visie diegene verder had, welk uitgangspunt diegene die de 'geschiedenis' genoteerd heeft, had enz.
Dus eigenlijk is alles relatief.
Maar van enkele mensen kan je aannemen dat zij gedegen onderzoek doen en dat neem ik van Mak of Annetjet van der Zijl wel aan.
Dettie
Maar van enkele mensen kan je aannemen dat zij gedegen onderzoek doen en dat neem ik van Mak of Annetjet van der Zijl wel aan.
De discussie bij de VPRO ging ook niet over het onderzoek naar de feiten zelf. De grote feiten zullen wel kloppen bij de meesten. Het zijn de zijlijntjes die ze opleuken, bijschaven etc. En daar blijken ze allemaal verschillende opvattingen over te hebben. Wat de een absoluut niet vindt kunnen (3 personen samenvoegen tot 1 karakter) vindt de ander vanzelfsprekend, omdat het er niet toe doet voor de grote lijn die hij ons wil tonen. Geert Mak heeft ook namen veranderd in Hoe God verdween uit Jorwerd, op verzoek van de beschreven personen. Maar als het er omgaat wat er met de kruidenierswinkel gebeurde, dan maakt het toch ook niet zo veel uit of hij Jan of Piet heet?
Zolang we een boek maar niet lezen als de absolute waarheid, de korrel zout en de zoete koek in gedachten houden, kan het allemaal geen kwaad, denk ik. Gewoon lekker genieten van een fraai verteld stukje werkelijkheid. En als je iets echt helemaal zeker wilt weten, dan zul je andere bronnen moeten raadplegen. Zo leer je Mansholt een beetje kennen via De Graanrepubliek van Frank Westerman. Maar voor wie meer wil weten, is er de biografie die bijna gelijktijdig verscheen. Dat wijst zich vanzelf, denk ik.
"Een mens die het aandurft om een uur te verspillen heeft de waarde van het leven nog niet ontdekt."
Charles Darwin Engels medicus en bioloog (1809-1882)
Charles Darwin Engels medicus en bioloog (1809-1882)
Frank Westerman
'Ik schrijf non-fictie uit overtuiging. Schrijven, dat is een nieuwe wereld scheppen door dingen te herbenoemen. [i]Alles krijgt lading, betekenis, zin wellicht door de woorden die je eraan toekent. In fictie kun je dat tot in het extreme doorvoeren. Je kunt een wereld opbouwen uit woorden die mooier is dan de werkelijkheid. Volstrekt legitiem, maar het gevaar is wel dat die woorden op een gegeven moment alleen nog naar zichzelf verwijzen, of naar andere boeken. Dan zijn ze losgezongen van de werkelijkheid. Als dat gebeurt vervliegt er voor mij iets, raakt het me minder. Daarom wil ik mijn woorden enten op de bestaande realiteit[/i]
Ik denk dat Frank Westerman met de zin Alles krijgt lading, betekenis, zin wellicht door de woorden die je eraan toekent de kern raakt.
Door non-fictie worden bepaalde periodes uitgelicht en krijgen een extra betekenis juist omdat er over geschreven wordt. Literaire non-fictie doet hetzelfde alleen smeuïger. Het prikkelt mensen (mij wel) om meer te weten te komen over bepaalde tijden. En ik denk ook dat wij ervaren lezers genoeg zijn om te zien en te weten dat personages en gebeurtenissen mooi(er) zijn beschreven, dat het niet de absolute waarheid is. Ik denk dat alle, al dan niet literaire, non-fictie schrijvers ons iets willen vertellen over iets wat hun interesseert of fascineert in een bepaalde periode.
Het is wel leuk om te lezen hoe schrijvers er zélf tegenover staan, maar feitelijk gaat het om het uiteindelijke resultaat.
Persoonlijk maakt het mij niet uit of een schrijver al dan niet personages samenvoegt om zo tot één personage te komen die in zijn verhaal past.
Maar als een schrijver zélf dat niet vindt kunnen dan is dat zijn zaak.
Maar het gaat om het resultaat, dat moet voor mij wel geloofwaardig zijn en kloppen met de tijd en gebeurtenissen.
Dettie
die niet zo goed kan verwoorden wat ze nu feitelijk bedoelt.
'Ik schrijf non-fictie uit overtuiging. Schrijven, dat is een nieuwe wereld scheppen door dingen te herbenoemen. [i]Alles krijgt lading, betekenis, zin wellicht door de woorden die je eraan toekent. In fictie kun je dat tot in het extreme doorvoeren. Je kunt een wereld opbouwen uit woorden die mooier is dan de werkelijkheid. Volstrekt legitiem, maar het gevaar is wel dat die woorden op een gegeven moment alleen nog naar zichzelf verwijzen, of naar andere boeken. Dan zijn ze losgezongen van de werkelijkheid. Als dat gebeurt vervliegt er voor mij iets, raakt het me minder. Daarom wil ik mijn woorden enten op de bestaande realiteit[/i]
Ik denk dat Frank Westerman met de zin Alles krijgt lading, betekenis, zin wellicht door de woorden die je eraan toekent de kern raakt.
Door non-fictie worden bepaalde periodes uitgelicht en krijgen een extra betekenis juist omdat er over geschreven wordt. Literaire non-fictie doet hetzelfde alleen smeuïger. Het prikkelt mensen (mij wel) om meer te weten te komen over bepaalde tijden. En ik denk ook dat wij ervaren lezers genoeg zijn om te zien en te weten dat personages en gebeurtenissen mooi(er) zijn beschreven, dat het niet de absolute waarheid is. Ik denk dat alle, al dan niet literaire, non-fictie schrijvers ons iets willen vertellen over iets wat hun interesseert of fascineert in een bepaalde periode.
Het is wel leuk om te lezen hoe schrijvers er zélf tegenover staan, maar feitelijk gaat het om het uiteindelijke resultaat.
Persoonlijk maakt het mij niet uit of een schrijver al dan niet personages samenvoegt om zo tot één personage te komen die in zijn verhaal past.
Maar als een schrijver zélf dat niet vindt kunnen dan is dat zijn zaak.
Maar het gaat om het resultaat, dat moet voor mij wel geloofwaardig zijn en kloppen met de tijd en gebeurtenissen.
Dettie
die niet zo goed kan verwoorden wat ze nu feitelijk bedoelt.
Lastig is dat..het is een gevoel dat je hebt. Ik doe ook nog een poging.
Over die betekenis die je met woorden aan gebeurtenissen toekent gesproken! Als het er staat is het meteen zo definitief. Dat is het probleem, want dan lijkt het alsof het 100% waar is. Hoe maak je duidelijk dat dat korreltje zout er in verwerkt is? Daar moet de schrijver een keuze in maken, dan bij het schrijven daar duidelijk over zijn en dan moet je als lezer nog op de juiste manier interpreteren.
Drie 'processen' gaan er over heen, het risico dat iets een eigen leven gaat leiden dat helemaal niet meer klopt met de waarheid is groot.
Maar ik ben het met je eens Bernadet, dat het voor mij ook niet perse de volledige waarheid hoeft te zijn. Maar ik vind wel belangrijk hoe ze het presenteren: er moet dus bij staan in hoeverre het waar is, zodat je geen verkeerde conclusies trekt. Geloofwaardig is eigenlijk niet eens genoeg, dat is alleen maar belangrijk voor het plezier in het lezen. Ik wil weten wat ik mag geloven en wat er verzonnen is. Niet absoluut hoor, een schrijver kan moeilijk aangeven hoe dat zit. Maar een verantwoording zoals Maarten 't Hart die geeft of ook Janne Ijmker. Dat wil ik erbij hebben..
Over die betekenis die je met woorden aan gebeurtenissen toekent gesproken! Als het er staat is het meteen zo definitief. Dat is het probleem, want dan lijkt het alsof het 100% waar is. Hoe maak je duidelijk dat dat korreltje zout er in verwerkt is? Daar moet de schrijver een keuze in maken, dan bij het schrijven daar duidelijk over zijn en dan moet je als lezer nog op de juiste manier interpreteren.
Drie 'processen' gaan er over heen, het risico dat iets een eigen leven gaat leiden dat helemaal niet meer klopt met de waarheid is groot.
Maar ik ben het met je eens Bernadet, dat het voor mij ook niet perse de volledige waarheid hoeft te zijn. Maar ik vind wel belangrijk hoe ze het presenteren: er moet dus bij staan in hoeverre het waar is, zodat je geen verkeerde conclusies trekt. Geloofwaardig is eigenlijk niet eens genoeg, dat is alleen maar belangrijk voor het plezier in het lezen. Ik wil weten wat ik mag geloven en wat er verzonnen is. Niet absoluut hoor, een schrijver kan moeilijk aangeven hoe dat zit. Maar een verantwoording zoals Maarten 't Hart die geeft of ook Janne Ijmker. Dat wil ik erbij hebben..
Maar een verantwoording zoals Maarten 't Hart die geeft of ook Janne Ijmker. Dat wil ik erbij hebben..
Maarten 't Hart schreef een documentaire roman. Hij gaf wel een verantwoording, maar het blijft een roman. Dus is hij vrij er het nodige bij te verzinnen. En wat dat precies geweest is, stond niet in de verantwoording. (Bv. Is het zusje van Mozart echt zo ziek geweest in Den Haag?)
Ik bedoel: zodra het om een (historische) roman gaat, is nog minder duidelijk waar de grens ligt van waar en niet waar.
Bij "normale" non-fictie mag je verwachten, dat alle feiten kloppen. Bij literaire non-fictie worden de feiten "smeuïg opgedist". Op zich herken je dat al snel aan gesprekken, details, scènes. Dan besef je al: niet al te letterlijk nemen.
Maar dan zou inderdaad een verantwoording best welkom zijn. Daar kan dan bv. in staan, dat terwille van de leesbaarheid drie personen zijn samengevoegd. Onder een journalistiek artikel in de krant zie je ook wel eens staan, dat er zaken gewijzigd zijn terwille van (meestal) de privacy.
Het spanningsveld ligt dus tussen prettig lezend kennis vergaren en het marchanderen met de feiten.
- Van een roman accepteren we dat we niet weten wat waar is en wat niet.
- Van non-fictie verwachten we dat de feiten juist zijn.
- Maar als je je bewust bent van wat literaire non-fictie inhoudt, dan is er toch geen probleem, als je het leest als de "waarheid onder voorbehoud"?
Overigens: voor zover ik me herinner, hebben zowel Judith Koelemeijer (Het zwijgen van Maria Zachea), als Frank Westerman (De Graanrepubliek) een verantwoording geschreven in hun boek. Als dat voor alle schrijvers van dit soort boeken een gewoonte wordt, hebben we er een aantrekkelijk genre bij, toch?
"Een mens die het aandurft om een uur te verspillen heeft de waarde van het leven nog niet ontdekt."
Charles Darwin Engels medicus en bioloog (1809-1882)
Charles Darwin Engels medicus en bioloog (1809-1882)
Wie is er online
Gebruikers op dit forum: Geen geregistreerde gebruikers en 11 gasten