De carrière van een kunstenaar is de ondertitel. Dat is ook precies waar het boek over gaat, hoewel je het ook de carrière van een kunstenmaker kan noemen.
Lees verder...
http://www.leestafel.info/klaus-mann
Bernadet
Klaus Mann - Mefisto
Klaus Mann - Mefisto
Laatst gewijzigd door Dettie op 03 Jun 2009, 16:24, 3 keer totaal gewijzigd.
Mephisto van Klaus Mann
Een andere grote schrijver uit de getalenteerde familie Mann
Schuilen achter een masker
Eindelijk heb ik dan deze bejubelde roman uit 1936 gelezen. Ik was toch zeer benieuwd hoe andere telgen uit de familie Mann schreven, want Thomas Mann had mij al met zijn eersteling, "Die Buddenbrooks" weten te veroveren.
Iets over de schrijver
Klaus Mann is een zoon van de grote Thomas. Opgroeiend met zo'n beroemde vader was bepaald geen sinecure. Klaus raakt ook al op jonge leeftijd verslaafd aan drank en drugs, die depressies bij hem veroorzaken. Door de dreiging van de Nazi-terreur vluchte hij al in 1936 naar Amerika, waar hij dit boek schreef. Hij werd zelfs amerikaans staatsburger en onderbrak zijn onvrijwillige verbanning alleen in de oorlogsjaren om mee te vechten in het Middellands zeegebied. Hij pleegde in 1949 zelfmoord.
Mephisto. Roman einer Karriere
Ik heb de titel hier bewust in het duits geschreven, omdat ik het boek ook in de orginele taal heb gelezen.
Het boek gaat over een acteur Hendrik Höfgen die zich probeert staande te houden tijdens de opkomst van de nazi's begin jaren dertig. Höfgen is een briljant acteur die ook nog eens uitgroeit tot een voortreffelijk regisseur. Alles gaat zijn gangetje in dit provinciestadje, tot de invloed van de nazies een rol beginnen te spelen. Letterlijk ontstaan er twee kampen: voor- en tegenstanders van het regime. Höfgen geeft soms openlijk blijk van zijn sympathieën voor het communisme, waardoor hij botst met een jonge acteur Miklas. Deze is aanhanger van de nazi's en heeft een afkeer van Höfgen. Uiteindelijk komt het tot een climax, die ik niet verklap, waardoor Höfgen het provinciestadje verlaat en zijn intrek neemt in Hamburg. Hamburg is echter weer een tussenstation voor Berlijn. Hier viert Höfgen zijn grootste triomfen, maar dit brengt hem ook steeds dichter bij de machtigsten van het regime. Mephisto wordt de rol van zijn leven en als hij die tracht te overtreffen met een andere beroemde rol (zelf lezen) heeft dat grote gevolgen.
Mijn mening
Klaus Mann heeft een groots boek geschreven waarbij het theatrale aspect van de mens in het algemeen als uitgangspunt dient. Höfgen is een echte komediant, die de wereld als een groot theater ziet en in het begin van het boek dan ook lichtzinning voorbij gaat aan de dreigingen die zich boven Duitsland samenpakken. In dit boek komen een keur aan personages voor, die ik hier wegens plaatsgebrek jammergenoeg niet kan beschrijven. Door de theatrale kracht van Höfgen, weet hij zich ook geliefd maken bij de nazi-bonzen. Mann laat ook goed zien hoe theatraal de wereld van de nazie' in werkelijkheid was. Het is een complex boek wat mij van begin tot einde heeft geboeid. Ik ontkwam er echter niet aan, dat ik Höfgen in het boek, in mijn hoofd, steeds zag als Klaus Maria Brandauer uit de gelijknamige film uit 1981.
Dit boek verdient het om gelezen te blijven worden
Roel (begin 2003)
Een andere grote schrijver uit de getalenteerde familie Mann
Schuilen achter een masker
Eindelijk heb ik dan deze bejubelde roman uit 1936 gelezen. Ik was toch zeer benieuwd hoe andere telgen uit de familie Mann schreven, want Thomas Mann had mij al met zijn eersteling, "Die Buddenbrooks" weten te veroveren.
Iets over de schrijver
Klaus Mann is een zoon van de grote Thomas. Opgroeiend met zo'n beroemde vader was bepaald geen sinecure. Klaus raakt ook al op jonge leeftijd verslaafd aan drank en drugs, die depressies bij hem veroorzaken. Door de dreiging van de Nazi-terreur vluchte hij al in 1936 naar Amerika, waar hij dit boek schreef. Hij werd zelfs amerikaans staatsburger en onderbrak zijn onvrijwillige verbanning alleen in de oorlogsjaren om mee te vechten in het Middellands zeegebied. Hij pleegde in 1949 zelfmoord.
Mephisto. Roman einer Karriere
Ik heb de titel hier bewust in het duits geschreven, omdat ik het boek ook in de orginele taal heb gelezen.
Het boek gaat over een acteur Hendrik Höfgen die zich probeert staande te houden tijdens de opkomst van de nazi's begin jaren dertig. Höfgen is een briljant acteur die ook nog eens uitgroeit tot een voortreffelijk regisseur. Alles gaat zijn gangetje in dit provinciestadje, tot de invloed van de nazies een rol beginnen te spelen. Letterlijk ontstaan er twee kampen: voor- en tegenstanders van het regime. Höfgen geeft soms openlijk blijk van zijn sympathieën voor het communisme, waardoor hij botst met een jonge acteur Miklas. Deze is aanhanger van de nazi's en heeft een afkeer van Höfgen. Uiteindelijk komt het tot een climax, die ik niet verklap, waardoor Höfgen het provinciestadje verlaat en zijn intrek neemt in Hamburg. Hamburg is echter weer een tussenstation voor Berlijn. Hier viert Höfgen zijn grootste triomfen, maar dit brengt hem ook steeds dichter bij de machtigsten van het regime. Mephisto wordt de rol van zijn leven en als hij die tracht te overtreffen met een andere beroemde rol (zelf lezen) heeft dat grote gevolgen.
Mijn mening
Klaus Mann heeft een groots boek geschreven waarbij het theatrale aspect van de mens in het algemeen als uitgangspunt dient. Höfgen is een echte komediant, die de wereld als een groot theater ziet en in het begin van het boek dan ook lichtzinning voorbij gaat aan de dreigingen die zich boven Duitsland samenpakken. In dit boek komen een keur aan personages voor, die ik hier wegens plaatsgebrek jammergenoeg niet kan beschrijven. Door de theatrale kracht van Höfgen, weet hij zich ook geliefd maken bij de nazi-bonzen. Mann laat ook goed zien hoe theatraal de wereld van de nazie' in werkelijkheid was. Het is een complex boek wat mij van begin tot einde heeft geboeid. Ik ontkwam er echter niet aan, dat ik Höfgen in het boek, in mijn hoofd, steeds zag als Klaus Maria Brandauer uit de gelijknamige film uit 1981.
Dit boek verdient het om gelezen te blijven worden
Roel (begin 2003)
Laatst gewijzigd door Dettie op 26 Apr 2008, 21:07, 1 keer totaal gewijzigd.
Hoi Rotor, ik heb je verslag even hier geplaatst.
Jij schrijft dat Höfgen een kommediant was, ik zie hem eerder als een enorme egoïst. Hij walst over alles in iedereen heen vanwege zijn carrière. In de stukken die hij speelt is hij de medogenloze kommediant. Hij heeft succes omdat hij zelf ook medogenloos is en daardoor het type goed kan uibeelden. Maar in het dagelijks leven kommediant? Nee, hij was een uitbuiter en charlatan, hij ded alles uit eigenbelang.
Zelfs het pact met de duivel (de nazi's) sluit hij uit eigenbelang. Wetende dat wat de nazi's doen verkeerd is.
Wat ik wonderbaarlijk vind is dat Klaus Mann dit boek vóór wereldoorlog II geschreven heeft. Alles gebeurt later ook zoals hij het beschrijft.
Bernadet
Jij schrijft dat Höfgen een kommediant was, ik zie hem eerder als een enorme egoïst. Hij walst over alles in iedereen heen vanwege zijn carrière. In de stukken die hij speelt is hij de medogenloze kommediant. Hij heeft succes omdat hij zelf ook medogenloos is en daardoor het type goed kan uibeelden. Maar in het dagelijks leven kommediant? Nee, hij was een uitbuiter en charlatan, hij ded alles uit eigenbelang.
Zelfs het pact met de duivel (de nazi's) sluit hij uit eigenbelang. Wetende dat wat de nazi's doen verkeerd is.
Wat ik wonderbaarlijk vind is dat Klaus Mann dit boek vóór wereldoorlog II geschreven heeft. Alles gebeurt later ook zoals hij het beschrijft.
Bernadet
Hallo Bernadet,
Daar heb je volkomen gelijk in, maar Hofgen is een zeer complexe figuur, waar alles bij mekaar komt en botst. Komediant in de betekenis van de draak steken met. Hij is een zeer ijdel mens, die om zijn doel te bereiken over lijken gaat. Daarom dat hij zo graag de rol van Mephisto wil spelen. Een rol die in het dagelijks leven boven hem uitgaat, omdat hij niet en de tegenstanders van de Nazi en de Nazi's zelf te vriend kan houden. Dat is zijn grove overschatting als mens.
Klaus Mann was een onzeker, depressief, intelligent iemand, die daarom ook de opkomst van de Nazi-partij in als zijn engheid heeft meegemaakt en vroeg doorgrond heeft.
Bedankt voor het plaatsten van mijn bespreking, zodat ze ook hier gelezen kan worden.
Daar heb je volkomen gelijk in, maar Hofgen is een zeer complexe figuur, waar alles bij mekaar komt en botst. Komediant in de betekenis van de draak steken met. Hij is een zeer ijdel mens, die om zijn doel te bereiken over lijken gaat. Daarom dat hij zo graag de rol van Mephisto wil spelen. Een rol die in het dagelijks leven boven hem uitgaat, omdat hij niet en de tegenstanders van de Nazi en de Nazi's zelf te vriend kan houden. Dat is zijn grove overschatting als mens.
Klaus Mann was een onzeker, depressief, intelligent iemand, die daarom ook de opkomst van de Nazi-partij in als zijn engheid heeft meegemaakt en vroeg doorgrond heeft.
Bedankt voor het plaatsten van mijn bespreking, zodat ze ook hier gelezen kan worden.
Dat is een goeie, Bernadet!
Ze sprongen er niet erg uit, wat ik me zo kan herinneren.
Meer het meegaand type, die aan de leiband van de mannen lopen, omdat er voor hun geen bijzonder positie in weggelegd. Hoewel, ik herinner nu ook, dat er eentje bij was, ik geloof een actrice die zich met hem op intellectueel niveau verstond. Ja en Hoffgen ging ook naar een vrouw waar hij zich "een pak rammel" liet geven! Maar de vrouwen speelden duidelijk tweede viool in het verhaal.
Ze sprongen er niet erg uit, wat ik me zo kan herinneren.
Meer het meegaand type, die aan de leiband van de mannen lopen, omdat er voor hun geen bijzonder positie in weggelegd. Hoewel, ik herinner nu ook, dat er eentje bij was, ik geloof een actrice die zich met hem op intellectueel niveau verstond. Ja en Hoffgen ging ook naar een vrouw waar hij zich "een pak rammel" liet geven! Maar de vrouwen speelden duidelijk tweede viool in het verhaal.
Roel schreef, begin 2003:
Dit boek verdient het om gelezen te blijven worden.
Een waarheid als een koe! Wat een fantastisch boek. De hoofdpersoon is natuurlijk de meest intrigerende van alle personages die er in voorkomen, maar degenen die mij daarnaast het meest aanspraken, waren Miklas, de jonge, arme, boze toneelspeler en de portier van het Hamburgse theater Knurr. Zij zijn stereotiep voor de 'boze, ontevreden burgers' die denken dat het nationaal-socialisme met al zijn fabels hun eigen leven zal verbeteren, om dan vervolgens te moeten constateren dat als het dan zover is en de nazi's de macht hebben, zij nog steeds in de kou staan. Er verandert voor hen niets, helemaal niets. Daar ging het de nazi's ook niet om.
Dat wat Klaus Mann in Mefisto (inmiddels zonder 'ph') beschrijft, kun je nu - zonder je best er voor te hoeven doen - weer in min of meer dezelfde termen horen. Andere boosdoeners, andere tijden, maar dezelfde geluiden. Gaan we het weer laten gebeuren? Gaan we weer de macht overdragen aan een groep ontevredenen onder leiding van iemand die 'precies weet wat er moet gebeuren om onze eigen hoogstaande cultuur te verdedigen'? Of zijn we inmiddels wijzer? Kunnen we dit keer onze veelkleurige democratie beschermen tegen al dit soort narigheid? Ik zou zo graag iedereen dit boek onder de neus duwen met de uitnodiging het te lezen. Met daarbij de opdracht om vooral te letten op Miklas. De Höfgen's van deze wereld weten zich altijd wel naar de macht te plooien en ervan te profiteren. Het gaat langs ze heen. Het zijn de Miklassen en de Knurrs die de machtverlangers de macht brengen in de ijdele hoop op verbetering voor hen zelf. Zij (en wij) zijn gebaat bij compromissen, niet bij de dictatuur van de stinkende ontevredenheid.
Mefisto nog niet gelezen? Hup, nu doen!
Dit boek verdient het om gelezen te blijven worden.
Een waarheid als een koe! Wat een fantastisch boek. De hoofdpersoon is natuurlijk de meest intrigerende van alle personages die er in voorkomen, maar degenen die mij daarnaast het meest aanspraken, waren Miklas, de jonge, arme, boze toneelspeler en de portier van het Hamburgse theater Knurr. Zij zijn stereotiep voor de 'boze, ontevreden burgers' die denken dat het nationaal-socialisme met al zijn fabels hun eigen leven zal verbeteren, om dan vervolgens te moeten constateren dat als het dan zover is en de nazi's de macht hebben, zij nog steeds in de kou staan. Er verandert voor hen niets, helemaal niets. Daar ging het de nazi's ook niet om.
Dat wat Klaus Mann in Mefisto (inmiddels zonder 'ph') beschrijft, kun je nu - zonder je best er voor te hoeven doen - weer in min of meer dezelfde termen horen. Andere boosdoeners, andere tijden, maar dezelfde geluiden. Gaan we het weer laten gebeuren? Gaan we weer de macht overdragen aan een groep ontevredenen onder leiding van iemand die 'precies weet wat er moet gebeuren om onze eigen hoogstaande cultuur te verdedigen'? Of zijn we inmiddels wijzer? Kunnen we dit keer onze veelkleurige democratie beschermen tegen al dit soort narigheid? Ik zou zo graag iedereen dit boek onder de neus duwen met de uitnodiging het te lezen. Met daarbij de opdracht om vooral te letten op Miklas. De Höfgen's van deze wereld weten zich altijd wel naar de macht te plooien en ervan te profiteren. Het gaat langs ze heen. Het zijn de Miklassen en de Knurrs die de machtverlangers de macht brengen in de ijdele hoop op verbetering voor hen zelf. Zij (en wij) zijn gebaat bij compromissen, niet bij de dictatuur van de stinkende ontevredenheid.
Mefisto nog niet gelezen? Hup, nu doen!
"Great Spirit, help me to never judge my neighbour until I have walked a mile in his moccasins."
(Lakota saying)
(Lakota saying)
Wat een pleidooi voor dit boek.
Wat ik me er van herinner is dat Miklas zich toch juist verzette tegen de nazi's? Hij hing toch het communisme aan? Maar het is lang geleden dat ik het boek gelezen heb dus ik kan er naast zitten.
Wat ik weerzinwekkend vond was de draaierij en kruiperij van Höfgen. Hij was in feite niemand ondanks zijn roem en glorie, hij was een lafbek, een schijterd, zolang hij maar kon spelen... Waren de communisten aan de macht gekomen dan was hij daarin meegegaan, het maakte hem niets uit.
Miklas stond ergens voor. Hij was zuiver in zijn motivatie, Höfgen niet. Een type als Höfgen vond ik in het verhaal meer macht brengen aan de machtverlangers dan types als Miklas. Höfgen deed precies wat er van hem verlangd werd én had nog eens invloed ook als zijnde de gevierde toneelspeler.
Dettie
N.B. 'praten' over politiek en godsdienst wordt op dit forum geweerd omdat die onderwerpen altijd op ruzie uitdraaien. Wél kan er inhoudelijk over boeken met die onderwerpen gesproken worden.
Wat ik me er van herinner is dat Miklas zich toch juist verzette tegen de nazi's? Hij hing toch het communisme aan? Maar het is lang geleden dat ik het boek gelezen heb dus ik kan er naast zitten.
Wat ik weerzinwekkend vond was de draaierij en kruiperij van Höfgen. Hij was in feite niemand ondanks zijn roem en glorie, hij was een lafbek, een schijterd, zolang hij maar kon spelen... Waren de communisten aan de macht gekomen dan was hij daarin meegegaan, het maakte hem niets uit.
Miklas stond ergens voor. Hij was zuiver in zijn motivatie, Höfgen niet. Een type als Höfgen vond ik in het verhaal meer macht brengen aan de machtverlangers dan types als Miklas. Höfgen deed precies wat er van hem verlangd werd én had nog eens invloed ook als zijnde de gevierde toneelspeler.
Dettie
N.B. 'praten' over politiek en godsdienst wordt op dit forum geweerd omdat die onderwerpen altijd op ruzie uitdraaien. Wél kan er inhoudelijk over boeken met die onderwerpen gesproken worden.
Dettie schreef:Wat ik me er van herinner is dat Miklas zich toch juist verzette tegen de nazi's? Hij hing toch het communisme aan?
Nee, dat was Ulrichs. Die wordt ook opgepakt door de Nazi's en door tussenkomst van Höfgen met de hulp van de 'vliegenier-generaal' weer op vrije voeten gesteld.
Miklas is direct bij aanvang van het verhaal al een fanatiek aanhanger van de nationaal-socialisten.
Ik had duidelijker moeten zijn in mijn vorige reactie. Het boek riep die reacties en vragen bij mij op tijdens het lezen. Maar wat ik (dus) vooral zo sterk vond in het boek, wetende dat Mann het (inderdaad) voor WOII geschreven heeft, is niet zozeer de figuur van Höfgen, maar dat hij al had voorzien dat de mensen die zichzelf het slachtoffer voelden van allerlei (joodse) samenzweringen en hun hoop hadden gevestigd op de nationaal-socialisten voor de oplossing, ook na de machtsovername geen enkele verbetering meemaakten. Het leven veranderde voor hen niet(s). Ze bleven kansloos. Sterker, het werd uiteindelijk alleen nog maar slechter...
Het zijn maar randfiguren in de roman, maar ook de randfiguren zijn heel sterk en ontzettend levend; zij maken het boek mede zo geweldig.
"Great Spirit, help me to never judge my neighbour until I have walked a mile in his moccasins."
(Lakota saying)
(Lakota saying)
-
Renate
Het is lang geleden dat ik het boek gelezen heb, dus de namen van de figuren heb ik niet allemaal meer in m'n hoofd. Het boek is een tijd in Duitsland verboden geweest, omdat de figuur Höfgen gebaseerd is op een bestaande acteur die naar ik meen een verhouding heeft gehad met de zus van Klaus Mann, Erika. Ook andere figuren in het boek schijnen gebaseerd te zijn op bestaande figuren. In zekere zin is het ook een soort sleutelroman. Ik zou het boek nog eens moeten lezen en ik zou er dan eigenlijk een lijstje bij moeten hebben, wie op welke bestaande persoon gebaseerd is.
Aan het begin van het boek zijn er een paar fanatieke nazi's, met wie het later, als de nazi's werkelijk aan de macht zijn, niet zo goed afloopt, terwijl ze met lede ogen aan moeten zien hoe Höfgen, die eigenlijk helemaal geen ideologie aanhangt, tot grote hoogten stijgt en de bescherming geniet van prominente nazi's.
Aan het begin van het boek zijn er een paar fanatieke nazi's, met wie het later, als de nazi's werkelijk aan de macht zijn, niet zo goed afloopt, terwijl ze met lede ogen aan moeten zien hoe Höfgen, die eigenlijk helemaal geen ideologie aanhangt, tot grote hoogten stijgt en de bescherming geniet van prominente nazi's.
Ja het is bij mij ook lang geleden dat ik Mefisto las en ik vond het een verpletterend boek. Vooral omdat het vóór WOII is geschreven.
Het boek is gebaseerd op toneelspeler Gustaf Gründgesn zag ik en na wat gegoogled te hebben vond ik deze informatie, ooit gepubliceerd in De Groene Amsterdammer.
http://www.loekzonneveld.nl/docs/grundgen.htm
Met Erika Mann trouwt hij in 1925 (het huwelijk zal drie jaar stand houden).
Höfgen hangt volgens mij in het boek aanvankelijk het communisme aan. Maar ook voor mij is het lang geleden dat ik het boek las dus zeker weten doe ik het niet meer. Ik heb het boek niet in huis dus nakijken kan ik het niet.
Wel weet ik dat hij op een of andere manier overal doorheen wist te glippen maar op het eind van het boek wist hij ook waar hij mee bezig was.
In het artikel in De Groene Amsterdammer staat ook:
In zijn autobiografie Der Wendepunkt (1945) geeft Klaus Mann nog eens zijn motieven weer voor het schrijven van Mephisto: 'Het gaat niet om het afzonderlijke geval, maar om een type. Als voorbeeld had ik net zo goed ieder ander kunnen nemen. Mijn keus viel op Gründgens - niet omdat ik hem voor uitzonderlijk slecht hield (hij was misschien nog wel een stuk beter dan menig andere waterdrager van de Waarden in het Derde Rijk), maar eenvoudigweg omdat ik hem toevallig bijzonder goed kende. Juist doordat wij elkaar vroeger zo vertrouwden, vond ik zijn verandering, zijn desertie, zo fantastisch, zo ongeloofwaardig.'
Gründgens rechtvaardigde op zíjn beurt zijn 'fantastische desertie' met het vaak gehoorde argument: ik bleef in Duitsland om erger te voorkomen, en om individuele mensen in bescherming te nemen.
Dettie
Het boek is gebaseerd op toneelspeler Gustaf Gründgesn zag ik en na wat gegoogled te hebben vond ik deze informatie, ooit gepubliceerd in De Groene Amsterdammer.
http://www.loekzonneveld.nl/docs/grundgen.htm
Met Erika Mann trouwt hij in 1925 (het huwelijk zal drie jaar stand houden).
Höfgen hangt volgens mij in het boek aanvankelijk het communisme aan. Maar ook voor mij is het lang geleden dat ik het boek las dus zeker weten doe ik het niet meer. Ik heb het boek niet in huis dus nakijken kan ik het niet.
Wel weet ik dat hij op een of andere manier overal doorheen wist te glippen maar op het eind van het boek wist hij ook waar hij mee bezig was.
In het artikel in De Groene Amsterdammer staat ook:
In zijn autobiografie Der Wendepunkt (1945) geeft Klaus Mann nog eens zijn motieven weer voor het schrijven van Mephisto: 'Het gaat niet om het afzonderlijke geval, maar om een type. Als voorbeeld had ik net zo goed ieder ander kunnen nemen. Mijn keus viel op Gründgens - niet omdat ik hem voor uitzonderlijk slecht hield (hij was misschien nog wel een stuk beter dan menig andere waterdrager van de Waarden in het Derde Rijk), maar eenvoudigweg omdat ik hem toevallig bijzonder goed kende. Juist doordat wij elkaar vroeger zo vertrouwden, vond ik zijn verandering, zijn desertie, zo fantastisch, zo ongeloofwaardig.'
Gründgens rechtvaardigde op zíjn beurt zijn 'fantastische desertie' met het vaak gehoorde argument: ik bleef in Duitsland om erger te voorkomen, en om individuele mensen in bescherming te nemen.
Dettie
-
Renate
Inderdaad, Höfgen hangt aan het begin van het boek het communisme aan, hoewel hij ook daarin misschien wel halfslachtig is, want echte daden stelt hij steeds uit.
In het boek wordt hij ook niet echt als puur slecht afgeschilderd. Z'n pogingen om bepaalde mensen door z'n invloed te redden komen er ook wel in voor.
Het artikel heb ik net gelezen en ik vond het heel interessant.
Ik vond het ook een geweldig boek, dat een enorme indruk op me heeft gemaakt. Ik heb ook de autobiografie van Klaus Mann gelezen. Dat vond ik ook een indrukwekkend boek.
In het boek wordt hij ook niet echt als puur slecht afgeschilderd. Z'n pogingen om bepaalde mensen door z'n invloed te redden komen er ook wel in voor.
Het artikel heb ik net gelezen en ik vond het heel interessant.
Ik vond het ook een geweldig boek, dat een enorme indruk op me heeft gemaakt. Ik heb ook de autobiografie van Klaus Mann gelezen. Dat vond ik ook een indrukwekkend boek.
Terug naar “Door leden gelezen boeken en samenleesboeken”
Wie is er online
Gebruikers op dit forum: Geen geregistreerde gebruikers en 23 gasten