Thema augustus 2023 - Leestafel struint langs buren, buurten en wijken

[Dettie]

De proefkolonie
Wil Schakmann

Het verhaal over de eerste kolonistenfamilies van Frederiksoord is sappig en met humor geschreven. Het leest eerder als een roman dan als een geschiedenisboek. In de traditie van Frank Westerman en Geert Mak.

In ‘De proefkolonie’ vertelt auteur Wil Schackmann over het ontstaan van de Drentse koloniën die in het begin van de negen-tiende eeuw door de Maatschappij van Weldadigheid werden gesticht. Het doel was verarmde landgenoten uit hun toestand van ‘diepe ellende en daaruit spruitende zedelijke verbastering’ te halen. In een nog woest en maakbaar Drenthe zouden zij leren met landarbeid zelf de kost te verdienen.

Met veel liefde voor het onderwerp en voor de mensen die er een rol in spelen, en met oog voor vermakelijke details, vertelt Wil Schackmann over het ontstaan van de Maatschappij, over de lande-lijke inzamelingsactie en, vooral, over het leven van de eerste 52 proefkolonisten in het net geopende dorp Frederiksoord.

ISBN 9789045036335| Paperback | 400 pagina's | AtlasContact | 14 juni 2018 11e druk

[Dettie]

Citaat van de dag

Vroeger was je niet trots als je hier woonde, nu wel

Citaat voormalig directeur (tot2018) van de Maatschappij van Weldadigheid.
uit artikel in Trouw, zie https://www.trouw.nl/verdieping/kolonie ... ~bffe5cbd/

[Renate]

Een onderwerp waar ik al meer over gelezen heb en niet altijd even positief.

[Dettie]

Ik heb de boeken De kinderkolonie, De bedelaarskolonie, De strafkolonie en De proefkolonie van Will Schackmann én het pauperparadijs van Suzanna Jansen gelezen.
De opzet van die kolonie was wel goed, mensen een kans bieden om uit de armoede te komen. Vooral in de grote steden werd er dankbaar gebruik van gemaakt door de notabelen om de armoede te bestrijden. De armen waren wel en niet blij met de kans. De regels in de kolonie waren behoorlijk streng, maar ja elke bewoner kreeg wel een stuk grond en een woning en eten en kleding en bedden met beddengoed, kortom alles om een huishouding op te zetten. Als je je inzette kreeg je een prachtige kans, het huis en het land mocht je uiteindelijk houden.

Later stuurden gemeenten uit bijv. Groningen en Drenthe de mensen waar ze niets mee aan konden, notoire alcoholisten, kleptomanen etc. naar de kolonies. En toen werd het steeds meer een drama.
Toen werd ook uiteindelijk strafkolonie Veenhuizen opgericht.
Ik vind het fascinerend om te lezen hoe destijds met mensen omgegaan werd én hoe mensen willens en wetens de kans die ze kregen om zeep hielpen.

Dettie

[Renate]

Tja, maar ik denk dat de mensen het een en ander ook vaak als erg betuttelend ervoeren, met mensen die continu controleerden of alles wel precies zo was als het moest zijn. Ik vraag me af of dat nu nog geaccepteerd zou worden en wat men van mijn huishouden zou denken. Opgerolde kousen op een stoel, een bank met wat dozen, lege tassen en kledingstukken, een eettafel met allerhande rommel, zoals een fles wijn, zonnebrand, medicijnen, handschoenen en zo nog het een en ander.

Het mag dan wel een manier geweest zijn om armoede te bestrijden, maar de mensen werden uit hun vertrouwde omgeving weggehaald en hoe vrijwillig dat nu altijd was, weet ik ook niet. Het kwam toch neer op een houding van 'Wij weten wel wat goed voor u is'. En waar dit toe kan leiden hebben we ook in de toeslagenaffaire kunnen zien, waarin kinderen bij hun ouders werden weggehaald en vaak nog steeds niet terug zijn bij hun ouders.

Of de mensen nu altijd willens en weten de kans die ze kregen om zeep hielpen weet ik niet. Ik denk dat mensen die altijd min of meer gewend waren om hun eigen boontjes te doppen, ook al was dat misschien op een manier die men liever niet zag, misschien niet zo gecharmeerd waren van een regime, waarbij ze als onmondige kinderen werden behandeld, waarbij alles precies van boven werd voorgeschreven. Ik kan me voorstellen dat men dan de kont tegen de krib gooit. Bovendien denk ik dat mensen vaak ook andere problemen hadden, die zich niet zo eenvoudig lieten oplossen.

[Dettie]

Armoede van toen is niet de armoede van nu. Mensen woonden in krotten die lekten en vol ongedierte zaten, ze hadden geen kleren of schoenen, nauwelijks eten etc. Het was échte armoede.

Natuurlijk is er betutteling maar er moesten wel strenge regels zijn anders was het hele project zeker gedoemd te mislukken. Ze wilden de mensen weer regelmaat en een doel geven, iets wat ze door hun armoede totaal niet meer hadden. Dat het niet ging zoals zij zich dat zelf wensten was eigenlijk wel voor te stellen. Mensen kregen in die kolonies gratis onderwijs, ze hadden werk, ze hadden eten en drinken, warme kleding etc. Het was niet niks wat ze allemaal kregen. De drank was eigenlijk de grootste boosdoener als het verblijf daar niet lukte. En er werd soms een kind of volwassene bij een ander gezin geplaatst, wat de ene keer goed uitpakte en de andere keer niet.

Het was inderdaad niet altijd vrijwillig maar dat was ook omdat er geen andere oplossing meer was. Ik denk dat ze ook gelijk hadden met 'Wij weten wat goed voor u is." Die mensen kregen een gouden kans. Maar die moet je dan wel (willen) zien.

Dettie

[Renate]

Ze hadden alles, behalve hun vertrouwde omgeving. Als je bijvoorbeeld eens een boek leest over het verleden van de Schilderswijk, dan kun je ook zien dat daar ondanks de slechte huisvesting en dergelijke, wel degelijk saamhorigheid heerste en dat men ook daar wel degelijk normen en waarden had, ook al waren die misschien anders dan wat de notabelen voor ogen hadden.
Het mag dan wel een gouden kans geleken hebben, maar als je vervolgens in 'the middle of nowhere' zit, zonder bekenden en alleen met andere mensen in dezelfde omstandigheden en mensen die alles wat je doet controleren en letterlijk alles bekijken, tot of je alles wel netjes opvouwt, dan kan ik me ook voorstellen dat men daar op een gegeven moment genoeg van heeft. Drank zal zeker een boosdoener zijn geweest, maar alcohol is ook een verslaving en dat is niet iets dat men zo gemakkelijk achter zich kan laten. En om een vergelijking te maken, na de oorlog werden mensen ook aangemoedigd om te emigreren en er zijn genoeg mensen geweest die met hangende pootjes terugkwamen. En nu zul je wel zeggen dat dit niet met elkaar te vergelijken is, maar ook de mensen die in die maatschappij voor weldadigheid terechtkwamen, verlieten huis en haard (en hoe armoedig de omstandigheden dan ook waren, het was toch een plaats waar de mensen thuis waren) om elders misschien een beter bestaan op te bouwen. Dat wilde niet zeggen dat men de plaats waar men vandaan kwam niet kon missen, een plaats waar men vertrouwde mensen om zich heen had.
Waren die kolonies van weldadigheid ook geen manier om de mensen zoet te houden, zodat ze niet in de handen van de socialisten terecht zouden komen en daadwerkelijk zouden gaan strijden voor betere leefomstandigheden in hun eigen stad? Lees bijvoorbeeld 'In Rotterdam ben ik geboren'. van Herman van Kuilenburg en Arie Pleysier.

[Dettie]

Ja dat klopt ze hadden inderdaad hun buurtje, en de saamhorigheid was groot.
In het begin van de kolonie (Frederiksoord) kozen de mensen vaak wel zelf om er naartoe te gaan, dat is ook de meest succesvolle kolonie geweest. Maar de oprichter van de Maatschappij van Weldadigheid wilde teveel, te snel, hij was enorm idealistisch. Daardoor werden later vooral de notoire lastposten naar de kolonies gestuurd. Daarna werden al snel Wilhelminaoord, Ommerschans gesticht en later Veenhuizen. Bij Wilhelminaoord ging het al mis. Landlopers werden er overigens later ook geplaatst.
De oprichter Johannes van der Bosch had hetzelfde in Indonesië gedaan en daar was het een groot succes, vandaar dat hij dacht dat het in Nederland ook wel zou lukken.

Emigreren lijkt er wel op maar daar kozen de mensen wel zelf voor, ondanks mogelijk lichte dwang, en ze waren wel vrij ook al moesten ze in het begin ook vaak sappelen om rond te komen. Soms lukte dat en konden ze een mooi bestaan opbouwen, soms lukte het niet of werd de heimwee te groot.

Dat wat je opmerkt over de socialisten weet ik niet, daar heb ik te weinig over gelezen om daar wat over te kunnen zeggen. Maar opstandige arbeiders zaten ze zeker niet op te wachten.

Dettie