Bijna iedereen kent wel de volgende regels: "Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu wat unbidan we nu" ('Alle vogels zijn al aan het nestelen, behalve jij en ik; waar wachten we nog op?'). Het is een gedeelte uit een liefdesgedichtje dat een monnik rond 1100 neergekrabbeld zou hebben om zijn pen te testen. Voorzover bekend is dit het oudste Nederlandse zinnetje dat op papier staat.
Maar er zijn oudere Nederlandse woorden en namen bekend. De eerste duiken op in werken van Romeinen die de Germaanse cultuur beschrijven.
Volgens het Chronologisch woordenboek (2001) van de etymologe Nicoline van der Sijs was het de geschiedschrijver Tacitus die in boek 5 van zijn Historiae het eerste Nederlandse woord noteerde: Vadam, de voorloper van wad. Dat deed hij al in het jaar 107 na Christus, dus zo'n duizend jaar voordat het "Hebban olla vogala"-zinnetje op papier werd gezet. Overigens gebruikt Tacitus Vadam niet voor de Waddeneilanden of de Waddenzee - die bestonden toen nog helemaal niet - maar voor een Gelderse plaats die tegenwoordig Wadenoijen wordt genoemd.
Na wad zijn de oudst bekende woorden volgens Van der Sijs twee (tussen 222 en 235 opgetekend met het woord Tuihanti, het huidige Twente) en trecht ('overvaart', 'doorwaadbare plaats', genoteerd in het jaar 300 met de plaatsnaam Traiecto, nu Utrecht).
--------------------------------------------------------------------------------
Aanvullingen
21 april 2005, Leiden
Voortschrijdend inzicht heeft de redactie van het Oudnederlands woordenboek ertoe gebracht om het volgende 'zinnetje' uit de Lex salica (de 'Salische wet', zesde eeuw) als het oudste te beschouwen:
"maltho thi afrio lito"
('ik zeg je: ik maak je vrij, halfvrije')
De formule werd uitgesproken bij het vrij verklaren van een laat, d.w.z. een halfvrij persoon.
De Lex salica bevat veel losse woorden (de zogenoemde Malbergse glossen), die altijd al als Oudnederlands werden beschouwd. Het werk bevat ook, maar dit is nog nooit expliciet naar voren gebracht, een bepaalde opeenvolging van glossen, die tezamen een zinnetje vormen. Eigenlijk is dit ook meteen het oudste Nederlandse zinnetje.
Bron: Onze taal
bernadet
Wat was het eerste Nederlandse woord dat werd opgeschreven?
Hoe interessant!
Zit erop te kijken.
"Malthio thi afrio lito"
"Ik zeg je, ik maak je vrij, halfvrije"
'thi' zou dan 'je' zijn (zie Duits, Engels)
'afrio': ik maak vrij (frio: zelfde stam als 'vrij')
'lito': halfvrije (zelfde stam als 'laat')
ik zit zo maar een beetje te puzzelen....
maar wat is 'malthio'? = ik zeg? ik zie niet direct een verband;
misschien is de rest van mijn gepuzzel verkeerd? Nog even broeden.
Groetjes. Tiba.
Zit erop te kijken.
"Malthio thi afrio lito"
"Ik zeg je, ik maak je vrij, halfvrije"
'thi' zou dan 'je' zijn (zie Duits, Engels)
'afrio': ik maak vrij (frio: zelfde stam als 'vrij')
'lito': halfvrije (zelfde stam als 'laat')
ik zit zo maar een beetje te puzzelen....
maar wat is 'malthio'? = ik zeg? ik zie niet direct een verband;
misschien is de rest van mijn gepuzzel verkeerd? Nog even broeden.
Groetjes. Tiba.
Leuke discussie!
Op http://www.xs4all.nl/~ace/vogala.html staat een overzicht over het bekendste eerste Nederlandse zinnetje, hebban olla vogala, waarin ook wordt gepuzzeld over de betekenis van de woorden. Sommige lijken wel heel weinig op Nederlands.
Als je bij google-discussiegroepen zoekt op "Oudere teksten dan hebban olla vogala" dan komen nog wat kanshebbers voorbij voor het oudste Nederlandse (of wat daar voor door moet gaan) zinnetje.
groet,
sneuper
Op http://www.xs4all.nl/~ace/vogala.html staat een overzicht over het bekendste eerste Nederlandse zinnetje, hebban olla vogala, waarin ook wordt gepuzzeld over de betekenis van de woorden. Sommige lijken wel heel weinig op Nederlands.
Als je bij google-discussiegroepen zoekt op "Oudere teksten dan hebban olla vogala" dan komen nog wat kanshebbers voorbij voor het oudste Nederlandse (of wat daar voor door moet gaan) zinnetje.
groet,
sneuper
Een leven zonder boeken is onleefbaar - Erasmus
---------------------------------------------------
http://boekenblog.blogspot.com
http://boek.favos.nl
http://christenboek.blogspot.com
---------------------------------------------------
http://boekenblog.blogspot.com
http://boek.favos.nl
http://christenboek.blogspot.com
Bernadet zegt:
Leek me een plausibele verklaring.
Heb even samen met mijn zus gepuzzeld en nu volgende uitleg:
maltho is verwant met melden dus = ik meld (je)= ik zeg (je).
lijkt me nog aannemelijker
(ik zat maar te zoeken naar een synoniem van zeggen, maar vond het niet direct!).
Wat denk je?
Groetjes. Tiba.
Ma = ik?
me al tho ik tegen jou --> verbasterd tot maltho?
Leek me een plausibele verklaring.
Heb even samen met mijn zus gepuzzeld en nu volgende uitleg:
maltho is verwant met melden dus = ik meld (je)= ik zeg (je).
lijkt me nog aannemelijker
(ik zat maar te zoeken naar een synoniem van zeggen, maar vond het niet direct!).
Wat denk je?
Groetjes. Tiba.
Ben druk aan het googelen of iemand een uitleg geeft. Talloze vermeldingen, nog geen uitleg. Zelfs dit:
MALTHO THI AFRIO LITO
Mijn moerstaal heb ik duchtig bestudeerd,
Maar toch krijg ik soms zinnen onder ogen
Die uitgaan boven mijn begripsvermogen
En dan vraag ik mij af, licht gegeneerd:
Staat hier ons oudste Nederlands te lezen
Of zou het juist de nieuwste dichtkunst wezen?
Driek van Wissen
Tiba.
MALTHO THI AFRIO LITO
Mijn moerstaal heb ik duchtig bestudeerd,
Maar toch krijg ik soms zinnen onder ogen
Die uitgaan boven mijn begripsvermogen
En dan vraag ik mij af, licht gegeneerd:
Staat hier ons oudste Nederlands te lezen
Of zou het juist de nieuwste dichtkunst wezen?
Driek van Wissen
Tiba.
'Hebban olla vogala': Het begin van de Nederlandse literatuur, blijkt oud-Kents.
Prilste 'Nederlandse' vers is wellicht Engels.
Brussel - De versregel 'Hebban olla vogala nestas...', die in alle handboeken geboekstaafd staat als het prilste begin van de Nederlandse poëzie, is hoogst waarschijnlijk een Oud-Kentse streektaal. Luc De Grauwe, een gerenommeerde specialist in Germaanse taalkunde aan de universiteit van Gent, gooit met zijn bewering een steen in de kikkerpoel.
Zo begint een artikel uit de krant 'De Standaard' van 28 oktober 2004.
Ik zet zo snel mogelijk de rest van het lange artikel hier. Even geduld.
Prilste 'Nederlandse' vers is wellicht Engels.
Brussel - De versregel 'Hebban olla vogala nestas...', die in alle handboeken geboekstaafd staat als het prilste begin van de Nederlandse poëzie, is hoogst waarschijnlijk een Oud-Kentse streektaal. Luc De Grauwe, een gerenommeerde specialist in Germaanse taalkunde aan de universiteit van Gent, gooit met zijn bewering een steen in de kikkerpoel.
Zo begint een artikel uit de krant 'De Standaard' van 28 oktober 2004.
Ik zet zo snel mogelijk de rest van het lange artikel hier. Even geduld.
Hermine schreef:'Hebban olla vogala': Het begin van de Nederlandse literatuur, blijkt oud-Kents.
Prilste 'Nederlandse' vers is wellicht Engels.
Brussel - De versregel 'Hebban olla vogala nestas...', die in alle handboeken geboekstaafd staat als het prilste begin van de Nederlandse poëzie, is hoogst waarschijnlijk een Oud-Kentse streektaal. Luc De Grauwe, een gerenommeerde specialist in Germaanse taalkunde aan de universiteit van Gent, gooit met zijn bewering een steen in de kikkerpoel.
Zo begint een artikel uit de krant 'De Standaard' van 28 oktober 2004.
Ik zet zo snel mogelijk de rest van het lange artikel hier. Even geduld.
Volgens Luc De Grauwe is zijn stelling niet zomaar een hypothese: 'Ik beweer dat het vers met grote waarschijnlijkheid Engels is. Ik ben 90, ja 95% zeker.' Zuiver Oud-Nederlands kan het volgens De Grauwe niet zijn. En is het dan toch geen zuiver Kents, dan is het Kents neergeschreven door een monnik die door het West-Vlaams beïnvloed was, een 'mengtekst' dus. In de 11de eeuw waren Engelse en Nederlandse streektalen nog lang niet zo verschillend, vooral in de kuststreken liepen de talen in elkaar over.
De bevindingen van De Grauwe in het vakblad 'Tijdschrift voor Nederlandse Taal-en letterkunde' ontnemen het Nederlands zijn oudste en een van zijn meest besproken en geliefde zinnetjes. Als zijn argument overeind blijft, moeten de literatuurgeschiedenissen herschreven worden. 'Hebban olla vogalan' wordt geroemd als 'de moeder van alle Nederlandse zinnen'. Het is een zinnetje vol mysterie. Het is neergepend door een monnik, maar het heeft de liefde als thema. Het is poëtisch en volks. In het Nederlands is geen enkele andere tekst uit dezelfde tijd en dezelfde streek bewaard gebleven.
De regels zijn tussen 1075 en 1100 door een monnik neergeschreven in de abdij van Rochester, in het graafschap Kent. de monnik probeerde zijn nieuwe ganzeveer uit op een hoekje perkament. een 'probatio pennae' heet dat. Hij gebruikte daarvoor tegen alle gewoontes in niet alleen het Latijn maar hij maakte ook een vertaling in de volkstaal.
Maar wie was die benedictijnse monnik? Welke volkstaal sprak hij en in welke taal wilde hij schrijven?
Het taalkundig onderzoek is voer voor een historische thriller. De man die de regels in Bodleian Library in Oxford in 1931 ontdekte, de Germanist Kenneth Sisam, dacht meteen dat de monnik van het vasteland moest komen, uit Vlaanderen. Sisam leidde dat niet af uit diens taal maar uit diens schrift. De versregels zijn in het continentale schrift geschreven, en niet in het gangbare insulaire handschrift.
Het moest meer bepaald een West-Vlaming zijn, dachten filologen, want de man had kennelijk een probleem met de 'h'. Hij schreef ze waar ze niet nodig was ('hic' i.p.v. 'ic') en liet ze weg waar ze wel nodig was ('abent' i.p.v. 'habent', in de Latijnse versie van het versje).
Hij was in elk geval een reiziger. Tussen Vlaanderen en Engeland werd veel heen en weer gevaren, veel Engelsen verhuisden naar de streek van het huidige Frans-Vlaanderen, omgekeerd trokken veel Vlamingen naar Zuid-Engeland.
Misschien kwam de monnik wel uit de bekende abdij van Sint-Omaars. Bovendien was hij een man van de wereld, concludeerde de mediëvist Frits van Oostrom begin dit jaar nog (2004), want de regels lijken op een vrouwenlied of een hoofs minnelied.
Tientallen taalkundigen en literatuurvorsers hebben de voorbije decennia proberen te bewijzen dat de monnik een uitgewezen Vlaming was en de regels Nederlands. Maar waarom niet veel logischer nagaan of het geen Engels is, dacht De Grauwe. De man woonde tenslotte in een abdij in Kent. zou het niet kunnen dat hij doodgewoon Kents sprak en schreef?
Het Nederlands heeft geen andere bronnen om het fragment mee te vergelijken. 'Men heeft altijd een beetje met de natte vinger geredeneerd om het in het Nederlands te verklaren' zegt De Grauwe. 'Ik heb dat zelf 15 jaar in mijn cursus gedaan. Alleen voor 'olla' zijn er Middeleeuwse bronnen uit West-Vlaanderen. Voor alle andere woorden moest men melden dat er helaas geen vergelijking kon worden gemaakt. Maar voor het Engels zijn er wel veel andere teksten bewaard. Ik heb de woordvormen opgezocht in de twee grootste Oud-Engelse grammatica's.'
Elk woord in de verzen 'Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu. Wat unbidat ghe nu?' (Hebben alle vogels nesten begonnen behalve ik en jij. Wat verwachten jullie nu?) is een oud-Kentse vorm. Zelfs 'hebban': in het Oud-Kents is dat een conjunctief. De vertaling leest daarom:'Laten nu nog alle vogels nesten gebouwd hebben, behalve ik en jij - wat verwachten jullie nu?'
Helaas blijft er één probleem: 'olla'. Wel zeker West-Vlaams, niet zeker Kents, elders in Engeland werd 'alla' gebruikt. Het vergroot alleen het mysterie van de monnik, de oervader van de Nederlandse dichters: 'Misschien, heel misschien is de monnik een uitgeweken West-Vlaming die zich aanpaste, in de abdij Kents sprak, maar die helaas een fout maakte en zijn eigen dialect liet doorschemeren', zegt De Grauwe. 'Maar hij kan ook van elders komen, en dan komt er zelfs geen Nederlands aan te pas.'
Van redacteur Karel Verhoeven
Uit 'De Standaard' - 28 oktober 2004
Laatst gewijzigd door Hermine op 29 Apr 2006, 12:15, 1 keer totaal gewijzigd.
Wie is er online
Gebruikers op dit forum: Geen geregistreerde gebruikers en 4 gasten