Lavinia, door Ursula Le Guin
Bespreking: Peter Motte, 860 woorden
Toen in "Lavinia" het personage Lavinia samen met haar zoon besloot zich terug te trekken in de bossen, viel me op dat het boek lijkt op een andere roman die ik vorig jaar heb gelezen: "Victory City" door Salman Rushdie.
Er zijn enkele gemeenschappelijke kenmerken:
- beide boeken hervertellen een bekende geschiedenis vanuit het standpunt van een van de vrouwen
- die bekende geschiedenis is omweven met legenden en verzinsels
- er komt magie in
- het is geschiedenis over koninklijke families en het ontstaan en de gebeurtenissen i.v.m. wereldrijken
Ursula Le Guin schreef haar "Lavinia" in 2008, Rushdie schreef "Victory City" pas in 2023.
Niet alleen inhoudelijk zijn er overeenkomsten, maar ook stilistisch. Rushdie staat bekend als een post-modern auteur, meer bepaald van de post-historische richting, terwijl Ursula Le Guin vooral bekend was als sciencefiction- en fantasyschrijfster, een richting die niet automatisch met post-modernisme in verband wordt gebracht.
Maar in "Lavinia" zit er wel een sterk post-modern element.
Waarom?
Omdat het personage "Lavinia" ook al voorkomt in de "Aeneis" van Virgilius, en "Lavinia" een hervertelling van die "Aeneis" is vanuit het standpunt van Lavinia, de laatste vrouw van Aeneas.
Het bijzondere is nu dat Livinia (het personage dus) weet dat er een dichter is - Virgilius - die een epos over Aeneas schrijft, waarin ze wordt vermeld. Sterker nog: waardoor ze wordt verzonnen. Het verzonnen personage weet dus dat het een verzonnen personage is. En af en toe verwijst ze daarnaar, en zegt ze ook dat Virgilius zich soms heeft vergist.
Bijzonder talrijk zijn die metatekstuele opmerkingen niet, en het post-moderne aspect werkt sterker door in het feit dat Ursula Le Guin de hele "Aeneis" heeft bewerkt om het vanuit een ander standpunt te vertellen. Je zou kunnen stellen dat ze de vrouwelijke kant van het verhaal heeft willen tonen.
Rushdie heeft dat ook willen doen in zijn "Victory City", maar het probleem in zijn geval is dat het is gebaseerd op een Indische geschiedenis, die wij nauwelijks kennen.
Toegegeven: beide romans hebben ook nadelen, en terwijl ik aanvankelijk dacht dat de onbekendheid met de stof van "Victory City" het boek voor ons minder boeiend maakte, heeft "Lavinia" die verdediging niet maar is het ook moeilijker om echt te worden geboeid.
Mijn vermoeden is dat beide auteurs worden gehinderd door hun documentatie. De verdienste van Ursula Le Guin is dat ze een heel correct beeld heeft gegeven van de tijd waarin het verhaal zich zou hebben afgespeeld, eeuwen voor de ons bekende geschiedenis van Rome. In het "Nawoord" schrijft ze zelf dat ze enkele pompeuze scènes in het werk van Virgilius realistischer heeft gemaakt, door allerlei onwaarschijnlijkheden af te zwakken over pracht en praal tijdens ceremonies in wat boerendorpen waren.
Wie een goed beeld wil krijgen van hoe het er in die tijd aan toeging, is bij Ursula Le Guin dus zeker aan het goede adres.
De geschiedenis zelf, aan de andere kant, zoals de interactie tussen de personages, is grotendeels op conto van Virgilius te schrijven, en is een aaneenschakeling van verzinsels, gedeeltelijk door Virgilius, gedeeltelijk door anderen. Over het ontstaan van Rome is immers weinig bekend. Alle verhalen over Aeneas, Romulus en Remus, e.d., zijn legenden, mythen en fantasieën van een volk dat zichzelf wou legitimeren.
De "Aeneis" werd in de 1e eeuw vóór onze jaartelling geschreven. Naar het schijnt is de "Aeneis" niet voltooid, maar Ursula Le Guin schijft in haar "Nawoord" bij "Lavinia" dat het volgens haar wel is voltooid.
Inhoudelijk heeft Ursula Le Guin dus eigenlijk beter werk afgeleverd dan Virgilius, omdat zij minder dan Virgilius geen epos schreef om de geschiedenis van Rome te verheerlijken.
Maar op een ander vlak lijkt haar werk hetzelfde probleem te hebben als "Victory City" van Salman Rushdie: het kan om een of andere reden niet echt boeien, en volgens mij omdat ze net als Rushdie te veel gehinderd wordt door alles wat ze is te weten gekomen door haar documentatie, die kennis per se in het werk heeft willen steken, en daardoor minder bevlogen heeft geschreven. Wat niet betekent dat er geen doorkomen aan is.
Een bijzonderheid van het werk is dat er wel alinea's en paragrafen zijn, maar geen hoofdstukken: het boek is één lange tekst. Dat het werk hier en daar lijkt stil te vallen, is waarschijnlijk op de plaatsen waar Ursula beter wel een nieuw hoofdstuk was begonnen. Waarom ze het zo heeft aangepakt, is me niet duidelijk: Virgilius had zijn "Aeneis" immers in 12 boeken ingedeeld. Ze heeft die vorm dus niet aan hem ontleend. Inhoudelijk zijn er in "Lavinia" wel drie delen: de periode vóór, tijdens en na het huwelijk van Lavinia met Aeneas.
Voorkennis over Aeneas is niet nodig: dat wordt allemaal in de roman verweven, soms doordat Lavinia het vertelt, soms doordat Aeneas het aan Lavinia vertelt.
"Lavinia" wordt wel eens als historische roman geklasseerd, maar je kunt het evengoed fantasy noemen: Aeneas heeft niet bestaan, evenmin als alle andere personages, en er komt wat magie in voor (waarzeggers, verklarende voortekenen, Lavinia weet dat in de toekomst Rome zal ontstaan, ze weet dat de dichter Virgilius de Aeneis zal schrijven...).
maandag, 8 januari 2024
Mijn lijst gelezen boeken is bijgewerkt.