Geschiedenis van Utrecht
De canon van het Utrechts Verleden
Anne Doedens

De geschiedenis van Utrecht is een canon van het verleden van de provincie Utrecht. Het geeft een globaal overzicht van de steentijd met zijn massa’s ijs die de Utrechtse heuvelrug vormden, tot het Utrecht van nu, met zijn Leidsche Rijn, nieuwbouw, en vinexwijken. Ook kunst, cultuur en sport van heden en verleden komen aan bod.
Een boek als dit is uiteraard altijd selectief, de maker werd voor veel keuzes gesteld. Eén van de keuzes waar hij meteen al mee te maken kreeg, was of hij voor de huidige provincie zoals die nú is zouden kiezen, óf voor hoe de grenzen van het bisdom in vroeger tijden liepen. Er is voor die eerste optie gekozen, dus niet alleen voor Utrecht, Amersfoort, Wijk bij Duurstede, Montfoort en Rhenen, steden van het oude bisdom, maar ook voor de  meer Hollandse steden als IJsselstein, Oudewater, Vianen en Woerden, die vroeger vaak tijden niet, maar nu wél bij de Utrechtse provincie horen. Een goede keuze wat mij betreft, omdat het boek zo toegankelijker is voor iedereen die nú in de provincie woont, en meer over het verleden van zijn stad of streek wil weten. Het zwaartepunt van het bisdom Utrecht ligt in de Middeleeuwen, en niet in de moderne tijd, en ook daar is bij de indeling van dit boek rekening mee gehouden.

Het boek begint in de steentijd, waar het oosten van het Sticht (Utrecht) 150.000 jaar geleden zijn vorm kreeg. Gigantische ijsmassa’s duwden aarde en stenen voor zich uit, persten de onderliggende bodem samen, en vormden zo de Utrechtse Heuvelrug.
40.000 jaar geleden waren daar al mensen te vinden, al werden er vanwege de kou nog geen vaste nederzettingen gebouwd. Tienduizend jaar later werd het wat warmer, en gingen mensen zich in deze contreien blijvend vestigen. In Amersfoort zijn houtskoolresten gevonden van 8000 jaar oud, en in die tijd waren er ook  in Groenekan en de Westbroekse Kooidijk al jagers en verzamelaars te vinden. Vanaf 1500 voor Christus trokken mensen vanaf de Heuvelrug het gebied bij Wijk bij Duurstede binnen. Ten tijde van de eerste landbouwers begon de Oude Rijn langs de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug te stromen, met later een nieuwe bedding; de Vecht. Langs die rivieren kwamen steeds meer nieuwe nederzettingen. Net na Christus deden de Romeinen hun intreden in Utrecht, met nederzettingen in Woerden, Vleuten de Meern, Bunnik, en recentelijk ontdekt, Houten.

Utrecht kent natuurlijk ook prachtige oude steden met veel historie. Dorestad bijvoorbeeld, (nu Wijk bij Duurstede), bekend door de talloze opgravingen die er gedaan zijn. Saillant detail is dat er al vanaf 1842 opgravingen werden gedaan, maar dat in de negentiende eeuw veel historisch materiaal verloren ging; het werd als mest in de vorm van beendermeel op de akkers gegooid, naar verluidt een half miljoen kilo (!).

Het bisdom Utrecht kende behalve de Romeinen en de Vikingen veel oorlogen met meer nabijgelegen vijanden, onder meer door de eeuwen heen  het graafschap Holland. In plaatsen als IJsselstein, Vianen, Vreeswijk (het huidige Nieuwegein), en Eemnes vonden er regelmatig hevige gevechten plaats. Ook de Hoekse en Kabeljauwse twisten, tussen 1345 en 1392, gingen aan Utrecht niet voorbij, met als triest dieptepunt de slag bij Westbroek, met zeker 1500 doden. Tenslotte is er natuurlijk de tweede wereld oorlog, waarbij hevig gevochten is bij Rhenen op de Grebbenberg.

Leuk zijn altijd weer de anekdotes als die van De Kei van Amersfoort die helemaal niet in Amersfoort terecht kwam in de ijstijd, maar in het huidige Soesterberg. Lang daarna werd hij na een weddenschap op aandrang van de dichter Everard Meyster, met een slee naar de Amersfoortse varkensmarkt gesleept. Vandaar de tot op de dag van vandaag toe voortdurende bijnaam van de Amersfoorters; keitrekkers.
Dat de Domkerk in 1674 getroffen werd door een grote storm, waarbij de toren bleef staan, en de kerk werd getroffen, waardoor (na opbouw) toren en kerk tot op de dag van vandaag gescheiden zijn is vrij bekend. Dat de Dom bij aanbouw véél duurder uitviel dan gedacht, wat zelf met extra verkoop van aflaten niet te compenseren viel, en dat er daardoor bezuinigd werd op steunbalken die Domkerk hadden kunnen redden, is veel minder bekend. Had het bisdom in steunbalken geïnvesteerd dan had die hele verwoesting vermoedelijk niet plaatsgevonden.

De uitvoering van dit boek verdient óók een eervolle vermelding. Het is een prachtig boek, mooi gebonden met leeslint, stevig van formaat, en met prachtige illustraties. Ieder hoofdstuk bevat aanbevelingen om verder te lezen, interessante sites, en tips voor een historisch dagje weg. Het boek is echt koffietafel waardig, en een goede cadeautip voor ieder die in de provincie woont en enige interesse heeft in de geschiedenis er van. Het boek is zeer goed gedocumenteerd en is niet gezwicht voor de verleiding om alleen de grote steden en allerbekendste geschiedenissen aandacht te geven, ook kleinere plaatsen komen aan bod. Iedereen in de provincie kan wel iets uit zijn omgeving vinden. Een aanrader voor iedereen die in de geschiedenis van de provincie Utrecht geïnteresseerd is.

Anne Doedens (1945) was docent Nieuwe geschiedenis bij Hoger Onderwijs instellingen in Amsterdam.

ISBN 978 90 5730 9021 Hardcover met leeslint en illustraties 192 pagina's Uitgeverij Walburg Pers maart 2013

© Willeke, 28 maart 2013

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER